شایعه‌سازی در فضای مجازی؛ بایدها و نبایدها
صدیقه ببران*
ارتباط امروز: یادداشت حاضر به قلم خانم دکتر صدیقه ببران عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، در روزنامه جام جم روز دوشنبه سوم آبانماه سال 1395 منتشر شده است که با توجه به اهمیت آن بدون هیچ تغییراتی در ارتباط امروز منتشر می شود.
اساسا فضای مجازی حوزه جدیدی شبیه فضای حقیقی است که کاربران زیادی به آن وارد شده‌اند و همان‌طور که در دنیای واقعی ما شاهد بروز برخی شایعات هستیم، در فضای مجازی نیز این اتفاق می‌افتد. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های فضای مجازی این است که برخی کاربران با هویت‌های نامعلوم وارد آن می‌شوند و به همین دلیل شرایط برای برخی افراد سودجو باز مهیا است تا به بعضی کژرفتاری‌ها مانند شایعه‌سازی دامن بزنند.
مهم این‌که، فضای مجازی عرصه‌ای امن برای سودجویان است تا با خیالی راحت به انجام برخی کارهای ناشایست در آن بپردازند و البته بعضی از افراد نیز به صورت ناخواسته درگیر برخی مسائل مانند بازنشر شایعات می‌شوند.
یکی از دلایل گسترش شایعات در فضای مجازی، بی‌سوادی یا کم‌سوادی کاربران در حوزه رسانه است؛ توضیح این‌که افراد مختلف و با فرهنگ‌های متفاوت و سطح سوادهای گوناگون وارد فضای مجازی شده‌اند و اغلب آنها سواد رسانه‌ای اندکی دارند و به همین دلیل مشکلاتی بروز می‌کند. نباید تصور کرد که سواد رسانه‌ای به معنی توانایی استفاده از اینترنت و نصب اپلیکیشن‌های مختلف در گوشی تلفن یا لوازم دیگر مانند لپ‌تاپ، تب‌لت و… است، بلکه سواد رسانه‌ای به مفهوم قدرت تشخیص افراد اهمیت دارد.
اگر کاربران قصد دارند که درگیر شایعات در فضای مجازی نشوند و حتی به صورت ناخودآگاه آنها را نشر ندهند، باید با دقت بیشتری در شبکه‌های اجتماعی رفتار نمایند و هرآنچه را که می‌بینند، برای دیگران ارسال نکنند. به این ترتیب، با افزایش اطلاعات و سواد رسانه‌ای افراد، زمینه برای گسترش شایعات نیز از بین می‌رود.
تشخیص واقعیت از غیر آن در فضای مجازی اهمیت زیادی دارد و به همین دلیل باید افراد تحت آموزش قرار گیرند و مجهز به قدرت تفکر انتقادی شوند تا بدون دانش همه چیز را نپذیرند یا مطالب را انتشار ندهند.
راه‌حل افراد برای این‌که از صحت و سقم موضوعی مطلع شوند، این است که در مورد مطالب نقل شده در شبکه‌های اجتماعی به جست‌وجو بپردازند. از سویی دیگر باید ببینند که این مطلب توسط چه کسانی منتشر شده و اگر تعداد افراد معتبر انتشاردهنده زیاد است، آن را بپذیرند.
البته نباید تصور کرد که کژرفتاری‌ها در فضای مجازی و از جمله شایعه‌سازی در آن، مختص جامعه ایران است، بلکه تمامی کشورها در ابتدای ورود این پدیده، با مشکلات اینچنینی روبه‌رو بوده‌اند. از سویی دیگر، نباید تصور کنیم که فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی یک امر نامطلوب در جامعه هستند که باید آنها را کنار بگذاریم، بلکه می‌توانیم از طریق بالا بردن سطح سواد رسانه‌ای جامعه، بخوبی از این فرصت بهره ببریم.
اکنون روزنامه‌نگاران وظایف مهمی برعهده دارند تا در راستای آگاهی‌بخشی به مردم گام بردارند، همچنین رسانه‌های مختلف اعم از رادیو، تلویزیون، سایت‌ها، مجلات، روزنامه‌ها و… باید افزایش سواد رسانه‌ای مردم را در دستور کار خود قرار دهند. تلاش رسانه‌ها باید در جهتی باشد که مردم قدرت تشخیص پیدا کنند که چه چیزی را بپذیرند و کدام مسائل را قبول نکنند. درواقع برانگیختن شک در میان مردم امری است که باید به آن توجه شود تا به دنبال این شک و تردید، جست‌وجو و دقت بیشتر افراد در جامعه به وجود آید.
طی سال‌های اخیر اتفاقاتی افتاده است که باید به فال نیک گرفت، مثلا آموزش و پرورش برنامه‌هایی را برای آموزش دانش‌آموزان درباره فضای مجازی و نحوه استفاده از شبکه‌های اجتماعی، اینترنت و… در دستور کار قرار داده، اما لازم است که این اقدامات گسترش یابد. موضوع دیگر این‌که، نباید نگاه کاسب‌کارانه به موضوع افزایش سواد رسانه‌ای افراد داشت و باید تمامی سازمان‌ها، ارگان‌های ذی‌ربط و رسانه‌ها به صورت جدی به مباحث فرهنگی ورود کنند تا در آینده شاهد کاهش چشمگیر مشکلات موجود در فضای مجازی باشیم.
*عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی
انتهای پیام/به نقل از روزنامه جام جم دوشنبه سوم آبانماه سال 1395
