فرصت ها و تهديدهاي تکنولوژیهای نوین ارتباطی برای توسعة سیاسی کشورهای جهان سوم

محمد سالمیان[۱]

چکیده*

با اختراع تلفن همراه هوشمند و شبکه های اجتماعی که نمونه ای از فن آوري های نوین ارتباطات و اطلاعاتند، روند توسعه سیاسی کشورهای در حال توسعه تغییر یافته است. شبکه هاي اجتماعی اینترنتی یکی از مهمترین ابزارها براي نمود یافتن اثرات جهانی شدن است. این فضاي مجازي عرصه وسیعی از اطلاعات و نمودهاي مختلف معنایی را ایجاد می کند. پس از اختراع این شبکه ها، کاربران در اینترنت و شبکه های اجتماعی اقدام به ایجاد و تولید حجم عظیمی از اطلاعات که شامل متن، تصویر، فیلم و کلیپ هاي صوتی است نموده اند که توسط خود کاربران، تولید و بارگذاري می شود. این به اشتراک گذاری اطلاعات، کمک شایانی به توسعه سیاسی کرده است. اختراع تکنولوژی های نوین ارتباطی، انحصارطلبی رسانه ها را تغییر داده است و با اطلاع رسانی و شفاف سازی سیاسی، فرهنگی و اقتصادی بر تحولات سیاسی و اجتماعی موثر بوده است. این تکنولوژی های تازه، چندین کارکرد مهم دارند؛ جریانی آسان و به روز و کم هزینه برای برقراری ارتباط مردم با یکدیگر هستند، ارتباطی تعاملی و دوطرفه ایجاد می کنند که شباهتی با تلویزیون، رادیو و مطبوعات ندارد و مهمتر از همه اینکه خود کاربران می توانند در انتقال اخبار و اطلاعات مشارکت داشته باشند. وقایع سیاسی در سال های اخیر تحت تاثیر فناوری های نوین ارتباطی بوده اند. انقلاب های خاورمیانه در کشورهای جهان سوم و یا ناکامی کودتای نظامی ترکیه نیز با استفاده از شبکه های اجتماعی انجام شد. نتایج تحقیق نشان داد که فناوری های جدید ارتباطی مزایا و معایب فراوانی برای توسعه سیاسی کشورهای در حال توسعه دارند که می توان گفت مزایای آنها بیش از معایبشان می تواند مطرح باشد.

کلمات کلیدی: تكنولوژی های نوين ارتباطي و اطلاعاتي، شبکه های اجتماعی، فرصت ها و تهديدها، توسعه سیاسی، جهان سوم

مقدمه و طرح مساله

جهان طی چند سال گذشته قدم به دنیای جدیدی تحت عنوان «وب ۱» و در ادامه «وب ۲» گذاشته که ظرف مدت زمان اندکی، «وب ۲» به سبب امکان ارتباط تعاملی دوسویه مورد استقبال کاربران فضای سایبری قرار گرفته است. اکنون نتایج پژوهش­ها بیانگر افزایش فعالان مجازی نسبت به شبکه­های اجتماعی است که در عصر کنونی به محبوب­ترین نوع وب­سایت­ها بدل شده و کاربران، بخش قابل­توجهی از وقت خود را به این شبکه­ها اختصاص داده­اند( رحمان زاده، ۱۳۸۹، ص ۱۱).

جوامع مختلف تحت تاثیر تحولات عظیم علمی و تکنولوژیك به سمت جامعه اطلاعاتی یا جامعه شبکه اي در حال حرکتند. جامعه شبکه اي، جامعه اي است که ساختار آن متاثر از فناوري است. در جامعه شبکه اي، جوامع با چالش هایی چون نابرابري اجتماعی، هویت هاي جدید، تمایزپذیري و شالوده شکنی نهادهایی نظیر دولت، و فرصت هایی چون نقش اینترنت و شبکه هاي اجتماعی در پژوهش، خلاقیت، تعامل و همزیستی جهانی، شکل گیري هویت سیال و غیره رو به رو شده اند(معمار و همکاران، ۱۳۹۱: ۱۵۶). شبکه هاي اجتماعی مجازي به لحاظ عمومیت یافتن در میان کاربران و با گستره وسیع جغرافیایی در درون مرزهاي ملی، تبدیل شدن به یك ارتباط خصوصی و شخصی و فارغ بودن از هر نوع کنترل از سوي مراجع قدرت، به وسیله اي بی بدیل در عرصه ارتباطات تبدیل شده اند و زمینه هاي تاثیرگذاري خارج از کنترل دولت ها و نهادهاي قدرت را در جوامع به وجود آورده اند. فناوری های نوین ارتباطی شكل اجتماعي نويني از ارتباطات را به وجود آورده اند كه در عين حالی که توده اي است، اما به صورت انفرادي توليد و دريافت مي شود و تأثير مي گذارد. با اين همه، در سراسر جهان، به ابزاري در خدمت جنبش هاي اجتماعي تبديل شده است. این جنبش ها، بايد بتوانند براي دستيابي به اهداف خود، در سه زمينه توانمندي داشته باشند: شكل دادن به هويت جمعي، متقاعد ساختن پيروان خود و بسيج آنها. اين جنبش ها، با استفاده از فناوری هاي جديد اطلاعاتي، مي توانند به راحتي به هر سه هدف نام برده، دست يابند (حمیدی، ۱۳۹۰ :۱۴).

 در این رسانه ها، تأثير بر افكار عمومي و بسيج آن، به گونه اي است كه به واسطه آنها، نوعي فضاي عمومي شكل مي گيرد و بسياري افراد، بدون آنكه يكديگر را ببينند و تبادل نظر كنند، مانند يكديگر فكر و در نتيجه مانند يكديگر نيز عمل مي‌كنند. بر اين اساس، از طريق توليد پيام، شعار و انديشه، به شيوه اي هنري و از طريق تصوير، گرافيك، صدا و موسيقي، تصورها دستكاري و بسيج مي شوند و در نهايت فعاليت سياسي، اين امكان را مي‌يابد كه با زندگي روزمره آميخته شود. همچنين شبكه هاي اجتماعي مجازي همانند آزمايشگاهي است كه جنبش هاي اجتماعي، ميزان توانمندي خود را بررسي مي‌كنند. در چنين حالتي، شبكه هاي اجتماعي، تنها به عنوان وسيله سياسي عمل نمي كنند، بلكه خود به فضاي سياسي تبديل مي شوند. همچنین كاربرد شبكه هاي اجتماعي اين امكان را به جنبش هاي اجتماعي مي دهد كه روش هاي سنتي بيان اعتراض خود، همانند راهپيمايي ها، اعتراض ها، شعارها و استفاده از نمادها را آسان تر به كار ببرد و آنها را با روش هاي نمادين جديد تركيب كنند(حمیدی، ۱۳۹۰: ۱۵). در پژوهش حاضر سوال اساسی این است که فرصت ها و تهدید های تکنولوژی های جدید ارتباطی در توسعه سیاسی کشورهای جهان سوم چیست؟

تکنولوژی های جدید ارتباطی و اطلاعاتی

این فناوری ها را می توان در دسته های بسیاری تقسیم بندی کرد، اما چون شرح آنها طولانی می شود، فقط هفت دسته به صورت خلاصه معرفی می شود : شبکه های اجتماعی[۲]، وبلاگ ها، ویکی ها، پادکست ها، فروم ها، کامیونیتی های محتوایی و میکروبلاگ ها، که هفت نوع رسانه های اجتماعی نیز محسوب می شوند. شبکه های اجتماعی به اعضایشان اجازة ساخت صفحات شخصی و برقراری ارتباط و شبکه سازی با دوستان آنلاین را می دهند. وبلاگ ها، که شناخته شده ترین نوع رسانه های اجتماعی محسوب می شوند، ژورنال های آنلاینی هستند که با محتواهای جدید کاربران به روز می شوند. ویکی ها [۳]سایت هایی هستند که به کاربران اجازة اضافه کردن و ویرایش محتوا را می دهند و محتوای تولیدشان حاصل مشارکت اعضاست. پادکست ها[۴] فایل های صوتی و تصویری هستند که قابلیت مشترک شدن در اینترنت را دارند. فروم ها[۵]که از دوران پیش از تولد مفهوم رسانه های اجتماعی فعالیت می کردند، فضایی برای طرح بحث و گفتگو در موضوعات مختلف  محسوب می شوند.کامیونیتی های محتوایی[۶] امکان مدیریت و به اشتراک گذاری نوع خاصی از محتوا مانند عکس، فایل های ویدیویی، متن یا لینک  را فراهم می کنند. میکرو بلاگ ها[۷]که تلفیقی از شبکه های اجتماعی و وبلاگ های کوچک هستند، با محتواهای کوتاه کاربران به روز می شوند(ساعی و افتاده، ۱۳۹۲،ص ۱۰۹).

عنوان شبکه اجتماعی مجازي با قالب امروزي براي نخستین بار در سال ۱۹۶۰ در دانشگاه ایلینویز در ایالات متحده امریکا مطرح شد (افراسیابی، ۱۳۹۲). پس از آن ظهور سایت هاي شبکه اجتماعی در سال ۱۹۹۵ با سایت کلاسمیت که به اعضا کمک می کرد دوستان دوران تحصیل در مقاطع ابتدایی، دبیرستان و دانشگاه را پیدا کنند کلید خورد. اگرچه در ابتدا ایجاد شبکه هاي اجتماعی رشد کمی داشت اما دوران رشد و فراگیر شدن آنها با نسل جدید این شبکه ها و پدید آمدن سایت هایی چون فریندستر در سال ۲۰۰۲ در امور تجاري، لینکیدن براي تجار حرفه اي (۲۰۰۳)، فیسبوك براي دانشجویان دانشگاه هاروارد، یوتیوب براي فیلم و عکس (۲۰۰۵) و فیسبوك براي عموم (۲۰۰۶) و چندین شبکه دیگر، ادامه یافته و تخصصی شدن آنها سرعت گرفت و کاربري شبکه ها از یکدیگر متمایز شد( بوید و الیسون [۸]،۲۰۰۷).  

شبکه های اجتماعی مجازی، خدمات بر خطی هستند که به افراد اجازه می دهند در یک سیستم مشخص و معین پروفایل شخصی خود را داشته باشند، خود را به دیگران معرفی کنند، اطلاعاتشان را به اشتراک بگذارند، و با دیگران ارتباط برقرار کنند. از این طریق افراد می توانند ارتباطشان با دیگران را حفظ کرده و همچنین، ارتباط های جدیدی را شکل دهند. در واقع، شبکه های اجتماعی مجازی برای افزایش و تقویت تعاملات اجتماعی در فضای مجازی طراحی شده اند. به طور کلی از طریق اطلاعاتی که بر روی پروفایل افراد قرار می گیرد، مانند عکس کاربر، اطلاعات شخصی و علایق، برقراری ارتباط تسهیل می شود. کاربران می توانند پروفایل های دیگران را ببینند و از طریق برنامه های کاربردی مختلف مانند پست الکترونیک و گپ با دیگران ارتباط برقرار کنند(مهدوی، ۱۳۹۲، ص ۱۱).

وبلاگ­ها بعضاً دارای یک مؤلف و برخی هم به­صورت گروهی اداره می­شوند و عملکرد برخی از آنها نظیر پرتال بوده و خوانندگان را به سایر وب­سایت­ها و وبلاگ­ها هدایت می کنند، در حالی که برخی دیگر در عرصه­های مختلف و در ارتباط با مسایل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و… اقدام به نشر اطلاعات کرده و مخاطبان را با رویکردی کاملاً آزاد قادر به مطالعه مطالب و درصورت تمایل بیان و ارایه دیدگاه­ها و نقطه­نظرات در ارتباط با آن موضوع می کنند. در مجموع، این ارتباطات دو طرفه در «وب۲» سبب ایجاد شبکه­های اجتماعی بزرگی همچون فیس­بوک (سومین جامعه بزرگ دنیا)، آمازون (بزرگترین کتاب فروشی دنیا)، ویکی­پدیا (بزرگترین دایره­المعارف دنیا)، ای-بی (بزرگترین سوپرمارکت دنیا) و بسیاری دیگر، در تمامی زمینه­های زندگی بشر شده و به­نوعی تمامی روابط اجتماعی جامعه بشری را تحت تاثیر خود قرار داده است. به­اعتقاد صاحب نظران ارتباطات، شبکه­های اجتماعی باعث شکل­گیری مفاهیمی همچون صمیمیت و اعتماد در فضای سایبری شده است، مفاهیمی که در گذشته­ای نه چندان دور دستیابی و تحقق آن در حد یک رؤیا بود(رحمان زاده، ۱۳۸۹، ص ۱۱).

مزایا و فرصت های فناوری های جدید اطلاعاتی

۱- حفظ تماس و ارتباط با دوستان کنونی، حفظ تماس و ارتباط با خانواده، برقراری ارتباط با دوستانی که در دنیای واقعی دیگر با آنها ارتباطی نداریم، ارتباط با کسانی که علایق و سرگرمی ها و عاداتی مشابه ما دارند، دوست های جدید پیدا کردن، اطلاع از مطالب و پست ها و کامنت های افراد شناخت هشده و سیاستمداران و ورزشکاران و هنرمندان و…، پیدا کردن افرادی که بالقوه ممکن است برای ارتباطات عاشقانه و دوستی نزدیک مناسب باشند.

۲- استفاده های آموزشی از شبکه اجتماعی: برقراری و افزایش ارتباطات مثبت میان دانشجویان که اغلب همسالان دارای منافع و علاقمندی های مشترک هستند باعث افزایش شوق و انگیزه یادگیری می شود. (کابیلان و همکاران، ۲۰۱۰). باعث مشارکت فعالانه می شود زیرا دانشجو در تعاملات اجتماعی اینجا هم فاعل است و هم هم تیمی دیگران دانشجویان)الیسون و همکاران ۲۰۰۷).

۳- انتشار سریع و آزادانه اخبار و اطلاعات، افزایش قدرت تحلیل و تقویت روحیه انتقادی. اخبار شبکه های اجتماعی بدون سانسور منتشر می شوند و این می تواند یک مزیت تلقی شود؛ هرچند امکان تکثیر اطلاعات مخدوش و نادرست نیز در این شبکه ها بیش از نسل قبلی رسانه ها است.

۴- امکان عبور از مرزهای جغرافیایی و آشنایی با افراد، جوامع و فرهنگ های مختلف: اینکه یک جوان بتواند با امثال خود در کشورهای دیگر جهان ارتباط برقرار کند، باعث می شود تا این رسانه ها به مکانی تبدیل شوند که وی بتواند فرهنگ ها و آداب و رسوم کشور خود را به دیگران معرفی کند و به اشتراک بگذارد. همچنین در این شبکه ها ایده های جدید جهت گسترش جامعه، معرفی شده و مورد بحث قرار می گیرند. سازمان ها نیز می توانند فرهنگ و دیدگاه خود را در معرض دید تمام جوامع قرار دهند( ساعی و افتاده،  ۱۳۹۲ :۱۱۱).

۵- شکل گیری و تقویت خرد جمعی: خرد جمعی به جریان سیال و پویای قوه تفکر و ذهن کاربران حاضر در چنین محیط هایی اطلاق می شود که به مثابه یک پردازشگر عظیم، اطلاعات را پردازش و پایش می کند.

۶- امکان بیان ایده ها به صورت آزادانه و آشنایی با ایده ها، افکار و سلیقه های دیگران: شبکه های اجتماعی، ارسال بازخورد از سوی مخاطب و همکاری و همگامی کاربران با همدیگر را تسهیل کرده و آنها را به مشارکت در بحث ها تشویق می کنند.

۷- کارکرد تبلیغی و محتوایی: حضور افراد در شبکه های اجتماعی، احتمال مشارکت ها و کنش های اجتماعی را در آنان افزایش می دهد. پس هر چه پیوند افراد و اعضا درشبکه ها، بیشتر و انبوه تر باشد، همراهی و تعاملات و نزدیکی دیدگاه ها و حرکت همسو و مشترک، محتمل تر خواهد شد.

۹- یکپارچه سازی بسیاری از امکانات اینترنتی و وبی: مزیت اصلی شبکه های اجتماعی، یکپارچه سازی امکانات پایگاه های مختلف است. امکاناتی از قبیل ایجاد صفحات و پروفایل های شخصی، ساخت وبلاگ ها، جست و جوی اینترنتی، اطلاع از اخبار و رویدادها و شرکت در فضاهای گفت و گو (چت روم ها و فروم ها) و فضا برای آپلود فایل ها که تا پیش از این کاربران برای استفاده از هر کدام از آنها باید عضو سایتی می شدند، اکنون از طریق تنها یک عضویت ساده، امکان پذیر است.

۱۰- توسعه مشارکت های مفید سیاسی: ایجاد انسجام اجتماعی در بین مردم و تسریع در سازماندهی فعالیت های مفید سیاسی، از آثار مثبت شبکه های اجتماعی است.

۱۱- افزایش اعتماد، صمیمیت و صداقت در فضای سایبر: مردم در گذشته استفاده از فضای تعاملی مانند چت را تجربه کرده اند؛ اما در این فضا، کاربران کمتر شخصیت و هویت خود را به درستی اعلام می کنند و از نام ها و شخصیت های مستعار استفاده می کنند؛ زیرا به این فضا اعتماد لازم را برای بازگو کردن حقیقت ندارند(حکیمی، ۱۳۹۰).

تهدیدها و پیامدهای منفی فناوری های جدید ارتباطی

۱- نقض حریم خصوصی افراد: معمولاً شبکه های اجتماعی ابزارها و امکاناتی را در اختیار کاربران خود قرار می دهند تا آنها بتوانند تصاویر و ویدئوهای خویش را در صفحه شخصی خود قرار دهند. همین طور، کاربران می توانند اطلاعات شخصی خود را نیز در این شبکه ها قرار دهند. در اغلب شبکه های اجتماعی، برای حفظ حریم خصوصی افراد راهکارهایی ارائه شده است؛ برای مثال، دسترسی به تصاویر و اطلاعات را با توجه به درخواست کاربر محدود می نمایند و یا اجازه مشاهده پروفایل کاربر را به هر کسی نمی دهند؛ ولی این راه ها کافی نیستند. مشکلاتی از قبیل ساخت پروفایل های تقلبی در شبکه های اجتماعی و عدم امکان کنترل آنها به دلیل حجم بالای این هرزنامه ها، باعث می شود که افرادی با پروفایل های تقلبی به شبکه های اجتماعی وارد شوند و با ورود به حریم های خصوصی افراد مورد نظر، تصاویر و اطلاعات آنها را به سرقت برده و شروع به پخش تصاویر در اینترنت کنند.

۲- انزوا و دور ماندن از محیط های واقعی اجتماع: جامعه مجازی، هیچ وقت جایگزین جامعه واقعی نخواهد گردید؛ بلکه به عنوان تسهیل کننده تجارب اجتماعی عمل خواهد کرد. تسهیلات ارتباطی به ما امکان می دهد تا در سطح جهانی و از راه دور به شیوه ای جدید با اجتماعاتی که منافع مشترکی داریم، بپیوندیم. در نتیجه، با پیوستن به این «اجتماعات از راه دور» قادر خواهیم بود تا در دنیای واقعی نیز روابط اجتماعی بهتری با همسایگان، همکاران و سایر شهروندان جامعه واقعی برقرار سازیم(خان صنمی، ۱۳۹۳).

۳- شکل گیری و ترویج سریع شایعات و اخبار کذب: به علت عدم امکان شناسایی هویت واقعی اعضا و نیز عدم امکان کنترل محتوای تولید شده توسط کاربران شبکه های اجتماعی، یکی از مهم ترین پیامدهای منفی این شبکه ها، شکل گیری و ترویج سریع شایعات و اخبار کذبی خواهد بود که توسط برخی از اعضای این شبکه ها و با اهداف خاص و غالباً سیاسی منتشر می شود.

۴- تبلیغات ضد دینی و القای شبهات: در شبکه های اجتماعی اینترنتی نیز مانند سایر رسانه ها، افراد و گروه های مغرض با اهداف از پیش تعیین شده و با شیوه های مخصوص، اقدام به تبلیغات ضد دینی و حمله به اعتقادات مذهبی می نمایند. گاه پس از تحقیق و ریشه یابی درمی یابیم که هدف اصلی گردانندگان برخی از این شبکه ها، دین زدایی و حمله به مقدسات بوده است(خاکسار،۱۳۹۱: ۲۴).

۵- تأثیرات منفیِ رفتاری: هر شبکه اجتماعی فرهنگ ارتباطاتی خاص خود را دارد، یعنی منش و گفتار مخصوص و منحصر به فردی را برای خود برگزیده است. البته می توان شبکه هایی را یافت که فرهنگ ارتباطاتی تقلیدی برای خود برگزیده اند. فرد با عضویت در هر شبکه اجتماعی درگیر نوع خاصی از فرهنگ ارتباطاتی می شود که شامل: برخورد، تکیه کلام، اصطلاحات مخصوص، رفتار، تیپ شخصیتی و ظاهری و… است( ساعی و افتاده،۱۳۹۲).

چارچوب نظری

در این تحقیق، از نظریه جامعه اطلاعاتی و الگوي پست مدرن و پارادایم رسانه هاي قدرتمند استفاده شد. رشد ارتباطات در فضاي یک فرامتن الکترونیکی منعطف و متعامل تاثیرات بنیادینی بر روي سیاست می گذارد . در کلیه کشورها، رسانه ها، تشکیل دهنده اتمسفر دنیاي سیاستند. طبعا درصد زیادي از مردم از طریق اطلاعاتی که از طریق رسانه ها می گیرند، عقاید سیاسی شان را شکل می دهند و رفتارهایشان را برآن اساس بنا می کنند . محیط شبکه، خط و مرزهاي ملی جایی ندارند و تمامی افراد چون گره اي در میان بیشمار گره شبکه به شمار می آیند. مخدوش شدن مرزهاي ملی موجب مغشوش شدن تعریف شهروندي می شود. دموکراسی که بر اساس راي برابري شهروندان تعریف می شود، در جایی که مفهوم شهروندي در هاله اي از ابهام است، با مشکلات و دست اندازهاي متعددي رو به رو می شود. ناتوانی رو به رشد دولت در کنترل جریان هاي سرمایه و ایجاد تامین اجتماعی، اهمیت و موضوعیت دولت را براي شهروندان عادي از میان می برد(مدد پور، ۱۳۸۳ :۳۸).

الگوي پست مدرن و پارادایم رسانه هاي قدرتمند: بودریار[۹] با سازماندهی فکري بر مبناي پست مدرنیسم در ادامه کار مک لوهان[۱۰] و افزون بر آن بر این باور است که رسانه ها هستند که تصور ما از جهان را شکل می دهند و این موضوع تا بدان حد است که رسانه ها تصویر را جایگزین واقعیت کرده اند و ما در دنیایی پر از تصاویر زندگی می کنیم که از واقعی نیز واقعی تر هستند، بودریار از این موضوع تحت عنوان فرا واقعیت نام می برد(لین،۱۳۸۷ :۱۲۳). بودریار تصور فعلی ما از جهان را تصوري رسانه اي و منتج از رسانه ها می داند. تاثیر رسانه ها از دیدگاه او تاثیري کلان و همه جانبه است که در آن نشانه ها و نمادهاي رسانه اي به جاي واقعیت می نشینند و در واقع بازنمایی هاي رسانه اي واقعیت را اشباع کرده است(وارد،۱۳۸۳ :۹۲). همچنین کاستلز[۱۱] در کتاب عصر اطلاعات(۱۳۸۰ )توسعه و گسترش نوآوري هاي تکنولوژیکی در سیلیکون ولی را به عنوان شروع یک عصر جدید معرفی می کند. عصري که در آن، با گسترش تکنولوژي هاي اطلاعاتی و ارتباطی و در واقع انقلاب تکنولوژي هاي اطلاعاتی مشخص می شود؛ شبکه اي شدن جامعه و شکل گیري فضاي جریانها از نتایج این انقلاب تکنولوژي است (کاستلز،۱۳۸۰ :۷۸). در واقع کاستلز به تاسی از مک لوهان شرایط فعلی جامعه شبکه اي را تحت تاثیر گسترش تکنولوژي هاي اطلاعاتی می داند. در اینجا ظهور فضاي مجازي مصداق نظریه هاي بودریار و کاستلز است. فضاي مجازي به شدت در موجودیت خویش وابسته به تحولی است که تحت عنوان انقلاب تکنولوژي هاي اطلاعات معرفی شده است. مهمترین دستاورد انقلاب اطلاعات که زیربناي شکل گیري فضاي مجازي را در خود داشت، به وجود آمدن اینترنت و توسعه آن در سطح جهان بود. اینترنت سلطه بودریاري امر خیالی بر واقعیت را امکان پذیر ساخت. در واقع فضاي مجازي امکان عینی- تخیلی ظهور دوباره نظریه رسانه هاي قدرتمند است (لین،۱۲۵:۱۳۸۷). پارادایم رسانه هاي قدرتمند ،در بیشتر دیدگاه هاي موجود در باره ي فضاي مجازي و جامعه ي اطلاعاتی وجود دارد. در واقع تغییرات گسترده تکنولوژیکی به گونه اي آشکار در ارتباط با تغییرات گسترده در جنبه هاي مختلف زندگی بشري قرار دارد. نظریه رسانه هاي قدرتمند از یک سو امکانات مفهومی براي تبیین وضعیت جدید را براي ما فراهم می کند و از طرفی دیگر توسعه تکنولوژي هاي اطلاعاتی و شکل گیري فضاي مجازي و جامعه ي اطلاعاتی به بازگشت و دوباره مطرح شدن این پارادایم کمک کرده است. آنچه که در رابطه با وضعیت جدید مهم است و باید مورد توجه قرار بگیرد پر شدن شکاف و تعارض بین نظریه هاي رسانه هاي قدرتمند و نظریه ي مخاطبان قدرتمند است. در واقع پارادایم رسانه هاي قدرتمند در تبیینی کلی و تاریخی از تغییرات بازگشته است، به عبارتی دیگر، امروزه کسی نمی تواند اثرات بسیار واضح رسانه ها بر جنبه هاي مختلف زندگی بشري را نادیده بگیرد(لین: ۱۲۶).

نتیجه گیری

حوزه سیاسی یکی از حوزه هایی بوده  است که در این سال ها تحت تاثیر فناوری های نوین ارتباطی بوده است. به طوری که اینک شهروندان کشورهای جهان سوم نیز در نتیجه رشد استفاده از اینترنت در میان افراد جامعه می توانند بسیاری از خواسته های سیاسی خود را جامعه عمل بپوشانند. با توجه به قدرت روزافزون تأثیرگذاری رسانه های همگانی و شبکه های اجتماعی، اکنون یکی از مؤلفه های مؤثر در گفتمان های سیاسی، رسانه ها و شبکه های اجتماعی هستند که با توجه به قدرت تأثیرگذاری شان، نمی توان آنها را از نظر دور داشت. فناوری های نوین ارتباطی نیز همچون سایر فناوری ها دارای فرصت ها و تهدیدهایی است، اما آنچه مسلم می نماید این است که در آینده نزدیک اینگونه ابزارها به کاربردی ترین روش ارتباط سیاسی تبدیل خواهند شد؛ همان­طور که در سال های اخیر، تحول های شگرف سیاسی در جهان، به خصوص در منطقه غرب آسیا (خاورمیانه) و شمال آفریقا از طریق این گونه شبکه های اجتماعی و قدرت تأثیرگذاری و جریان سازی آنها به وقوع پیوسته و حوزه های به کارگیری آنها مشهود بوده است.  

این فناوریهای نوین ارتباطی در راستای ایجاد مشارکت و همدلی در راستای اهداف سیاسی، اطلاع رسانی اخبار و وقایع سیاسی، امکان مقایسه در لحظه کانال های سیاسی با جهت گیری های مختلف، تولید و به اشتراک گذاری محتوا توسط هر شهروند، شنیده شدن صداهای خاموش، جلوگیری از انحصار رسانه ای در حوزه سیاسی، کاهش فاصله مردم و رهبران سیاسی، مدیریت و راه اندازی تجمعات سیاسی و مواردی از این دست موثرند که می توان آنها را از مزایای این رسانه ها دانست. اما معایبی نیز می توان برای این رسانه ها در حوزه توسعه سیاسی در کشورهای جهان سوم نیز متصور شد که از آنها می توان به ایجاد شایعات سیاسی، تخریب و ترور سیاسی، ورود به حریم خصوصی افراد، نامشخص بودن منابع اخبار و اطلاعات و مواردی  از این دست اشاره نمود.

در پایان می توان نتیجه گرفت که فناوری های جدید ارتباطی دارای مزایای بیشتری نسبت به معایبشان در خصوص توسعه سیاسی در کشورهای جهان سوم داشته اند.

منابع

• افراسیابی، محمدصادق . (۱۳۹۲ )مطالعات شبکه هاي اجتماعی و سبک زندگی جوانان، تهران: انتشارات سیماي شرق
• حکیمی، ر. (۱۳۹۰)نقش شبکه های اجتماعی بر هویت (مطالعه موردی روی فیسبوک و کاربران کرد، مجله جهانی رسانه، شماره ۱۱
• حمیدی، صدیقه (۱۳۹۰).نقش شبکه های اجتماعی در انقلاب مصر. جامعه المصطفی العالمیه.
• خان صنمی، ش.ع. و همکاران. (۱۳۹۳)نقش شبکه های اجتماعی در باورهای دینی، مطالعه جوان
• رجبی، زهره (۱۳۸۹ ). بازنمایی گرایش های سیاسی کاربران ایرانی در شبکه های اجتماعی مجازی با مطالعه موردی فیسبوک (پایان نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه علامه طباطبایی.
• رحمان زاده، سید علی. کارکرد شبکه های اجتماعی مجازی در عصر جهانی شدن. سایت WWW.SID.IR ،۱۳۸۹ .
• ساعی، منصور؛ افتاده، جواد. رسانه های اجتماعی و مشارکت اجتماعی. تهران: دفتر مطالعات و برنامه ریزی رسانه ها، ۱۳۹۲، ص ۱۰۵٫
• کاستلز. مانوئل (۱۳۸۰).عصر اطلاعات: اقتصاد، جامعه و فرهنگ، ترجمه احمد علیقلیان و افشین خاکباز، تهران، انتشارات طرح نو
• لین، ریچارد.جی(۱۳۸۷ )ژان بودریار، ترجمه مهرداد پارسا، تهران، نشر فرهنگ صبا .
• مدد پور، مهدي . (۱۳۸۳) جامعه شبکه اي از نگاه دو متفکر معاصر: مانوئل کستلز و کوین کلی ». کتاب ماه کلیات. سال ۷ ،شماره ۷۹٫
• معمار، ثریاف عدلی پور، صمد، خاکسار، فائزه(۱۳۹۱) شبکه های اجتماعی مجازی و بحران هویت (با تاکید بر بحران هویتی ایران)، فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دوره اول، شماره ۵
• مهدوی، مجتبی (۱۳۹۲ )فضای سایبری به مثابه حوزه قدرت. ماهنامه اندیشه پویا، پاییز.  
• Boyd, D.; Ellison, N. (2007), “Social network sites: Definition, History, and Scholarship”,Journal of Computer-Mediated Communication, Vol. 1, No. 13. pp. 210- 230.
• Ellison, N. B., Steineld, C., & Lampe, C. (2007). The benets of Facebook ‘‘Friends:’’ Social capital and college students’ use of online social network sites. Journal of Computer-Mediated Communication, 12(4),1143–۱۱۶۸٫
• Kabilan, M.K., Ahmad, N. & Abidin, M.J.Z. (2010). Facebook: An online environment for learning of English in institutions of higher education? Internet and Higher Education, 13, 179-187.