نسیم جعفری*
مقدمه
امروزه رسانه‌ها از جمله قدرتمندترین ابزارهای در اختیار بشر محسوب می‌شوند. واقعیت این است که جهان در حال حاضر وارد عصر تازه‌ای شده است که در آن رسانه‌های الکترونیک حاکمیت بلامنازعی در تمامی عرصه‌های زندگی بشر ایجاد کرده و به طور غیرقابل باوری با شتاب در حال ایجاد تغییرات بسیار گسترده‌تری در تمامی شئونات زندگی سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه امروز هستند.
آمیختگی دانش و اطلاعات با انقلاب دیجیتال از جمله ویژگیهای عصر رسانه‌هاست و تسلط تکنولوژی‌های جدید ارتباطی موجب شده است که رسانه‌های الکترونیک مبتنی بر فضای وب تأثیرات چشمگیری بر رسانه‌های سنتی همچون مطبوعات کاغذی و رادیو تلویزیون بگذارند. این تأثیرات آن قدر گسترده و عظیم است که می‌تواند رسانه‌های مکتوب و سنتی را دستخوش تغییر و تحولات جدی کند و حتی آینده آنان را در معرض خطر قرار دهد.
فراهم شدن امکانات بسیار وسیع و جدید برای پخش اخبار و برنامه‌ها به مخاطبان و گسترش شیوه‌های جدید ارائه اطلاعات به مخاطبان، فراملی‌شدن جریان اطلاعات و تعاملی‌بودن از جمله ویژگیهای مهم رسانه‌های جدید است که بر فضای رسانه‌های سنتی سایه سنگینی افکنده است. شکل‌گیری سایبرروزنامه نگاری در برابر روزنامه نگاری سنتی در عرصه خبر‌رسانی که به سرعت در حال بسط یافتن و جذب مخاطب است، رقیبی جدی و قوی برای رسانه‌های سنتی محسوب میشود.
رسانه‌های الکترونیک همچون رسانه‌های سنتی با مخاطب منفعل و ایستا روبه‌رو نیستند و تعاملی بودن جزء لاینفک رسانه‌های مبتنی بر وب است. همچنین فضای دروازه‌بانی خبر که در رسانه‌های سنتی که به‌طور مطلق در اختیار سردبیران این رسانه‌ها بود از آنان گرفته شده است و مخاطبان رسانه‌های الکترونیک نیز سهمی در خلق این فضا برعهده گرفته‌اند. مخاطبان در حال حاضر خود در فضای وب می‌توانند تصمیم بگیرند چه محتوایی را، چه موقع و با کدام شیوه مطالعه کنند.
بی‌تردید رسانه‌های الکترونیک مفهوم تیراژ در مطبوعات را به کلی دستخوش تغییر کرده‌اند؛ به‌نحوی که استقبال مخاطبان از رسانه‌های آنلاین مبتنی بر وب از چالش‌های جدی میان روزنامه‌نگاری سنتی و جدید است. به‌طور یقین با توجه به عدم‌توانایی و کنترل دولت‌ها بر رسانه‌های جدید، رعایت خطوط قرمز در این رسانه‌ها بسیار کمرنگ‌تر از رسانه‌های سنتی است و به همین دلیل مرز میان شایعه و واقعیت می‌تواند به طرز قابل توجهی کاهش یابد.
مولتی مدیا ( چند رسانه ای ) بودن (ترکیب صدا و تصویر) از جمله ویژگیهای رسانه‌های جدید است که نقصان رسانه‌های سنتی در این بخش را به رخ می‌کشد. زیرا ویژگی مولتی مدیا بودن به‌ویژه برای جوانان که همواره خواهان جذابیت و دسترسی به آخرین اخبار و اطلاعات با سرعت بالا و روش‌های متنوع هستند، آنان را به طور فزاینده‌ای به سمت رسانه‌های جدید سوق می‌دهد. تکثر و تعدد منابع خبری هر چند ممکن است در موارد زیادی قابل اعتنا نباشند اما باعث شده که مخاطبان حتی برای لحظه‌ای هم منتظر دریافت اخبار از یک یا چند منبع خبری محدود نباشند و با سرعت، منابع خبری متعدد را چک کرده تا از صحت و سقم اخبار مطلع شوند.
آنچه نباید از نظر دور داشت این است که به هر حال رسانه‌های جدید جذابیت‌های خاص خود را دارند و می‌توان آن را رقیبی جدی و قدرتمند که رسانه‌های سنتی را تهدید می‌کنند، قلمداد کرد. با این فرض جای طرح این پرسش جدی وجود دارد که با توجه به مجهزبودن رسانه‌های جدید به ابزارهای تکنولوژیک جدید و استقبال روزافزون از آنان به راستی آیا زمان مرگ رسانه‌های سنتی فرا رسیده است و آیا بر مرگ آنان باید شیون کرد؟ آیا هر کلیک اضافه در فضای وب اضمحلال و افول بیشتر رسانه‌های سنتی را به‌دنبال دارد؟
در مقابل نظریات برخی صاحب‌نظران ارتباطی که بر افول زودهنگام رسانه‌های سنتی تأکید می‌کنند، برخی دیگر همچنان روزنامه نگاری سنتی را قابل اعتناتر، صادق‌تر و جذاب‌تر می‌دانند و اما نظریه سومی نیز وجود دارد که معتقد است با وجود تفاوت‌ها، این دو شیوه از روزنامه‌نگاری می‌توانند در جهت تکمیل و تقویت یکدیگر گام بردارند و معجزه چاپ و قلم همچنان به قوت خود باقی است و تعداد کلیک‌ها در فضای وب، تهدیدی جدی برای رسانه‌های سنتی محسوب نمی‌شوند.
روزنامه‌نگاری آنلاین چیست؟
روزنامه‌نگاری آنلاین دارای برخی از ویژگیهای روزنامه نگاری مطبوعاتی و خبرنگاری برای شبکه های رادیویی و تلویزیونی است و ویژگیهای دیگری نیز دارد که مختص اینترنت هستند. “جاناتان دوب” ناشر cyberjournalist.net می گوید: “خبرنگار آنلاین باید به طور همزمان در سطوح مختلف فکر کند؛ کلمات، ایده ها ، ساختار گزارش، طراحی، ابزارهای تعاملی، عکسها و قضاوتهای خبری. کار تلویزیون نشان دادن اخبار است، کار مطبوعات بیشتر به شرح و توضیح اخبار مربوط می شود، گزارش آنلاین یعنی نمایش، تعریف، شرح و تعامل خبر.” برای امکان پذیر ساختن این موارد ، خبرنگار آنلاین اطلاعات را در لایه های مختلف با استفاده از قالب های گزارشی متنوع ارائه می کند.
مقایسه روزنامه نگاری آنلاین با روزنامه‌نگاری سنتی:
روزنامه‌نگاری سنتی شامل نشریات چاپی، رادیو و تلویزیون و دیجیتال روزنامه نگاری، هادی مخاطب است، مخاطبان را راه می‌برد و به وسیله یک روایت خطی (Linear narrative) هدایت میکند، یک طرفه است. با citizen کار دارد نه با netizen . در حالیکه روزنامه نگاری آنلاین به مخاطب اجازه می‌دهد مشارکت کند، به گونه‌ای که او مسیر دلخواهش را با کلیک کردن بر روی مجموعه‌ای از صفحات لینک داده شده، انتخاب میکند. از کارهای دیگر روزنامه‌نگاری آنلاین این است که عمق می‌بخشد، جزئیات و توصیف به همراه می‌آورد. یک روزنامه‌نگاری آنلاین می‌تواند مجموعه‌ای از صفحات متصل به هم باشد. در روزنامه نگاری آنلاین خوانندگان / مشارکت‌کنندگان می‌توانند به سرعت به مطالبی که روزنامه نگار آنلاین برای آنها مهیا کرده است پاسخ دهند.
از دکه روزنامه به دکه شیشه ای
با پیشرفت تکنولوژی اینترنت و فضای سایبر، دغدغه زمان و مکان برای کاربر از بین می رود، زیرا با انتقال روزنامه از دکه روزنامه فروشی به دکه شیشه ای، کاربر می تواند از طریق مراجعه به فضای سایبر، روزنامه دلخواه خود را هر زمان که بخواهد بخواند. روزنامه نگاری آنلاین به خاطر ساختار غیر متمرکز، افقی و دو سویه بودن کاربر را به فعالیت هر چه بیشتر در زمینه مشارکت در تهیه اطلاعات تبدیل می کند. همچنین با گسترش متن هایپر، مخاطب و کاربر را بدون واسطه به منابع دیگر متصل میکند و به مخاطب اجازه می دهد اطلاعات بیشتری را کسب کند.
نویسندگی آنلاین
جاناتان دوب اظهار می دارد، نویسندگی آنلاین پیوندی است بین نویسندگی برای مطبوعات و نوشتن گزارش های مخصوص شبکه های پخش اخبار. او اشاره می کند که سبک کوتاه و ساده ای که گویندگان خبری ترجیح می دهند از آن استفاده کنند، نویسندگی آنلاین را ساده تر کرده است. او می گوید ولی تعداد زیادی از تارنماها قواعد اصلی خوب نوشتن را نادیده می گیرند.
دوب اضافه می کند، استفاده از لحن گفتاری مناسب است، ولی هنوز هم باید به قوائد دستوری و دیکته توجه کرد. اسکات اتکینسون مدیر اخبار تلویزیون می گوید: بهترین توصیه اش این است که همانجوری برای اینترنت بنویسید که مثلا دارید برای دوستتان میل می نویسید. او اضافه می کند، “معنی اش این نیست که می توانید غلط های دیکته ای داشته باشید یا به ساختار داستانی خود توجه نکنید یا موضوع اصلی را فراموش کنید. برعکس، معنی اش این است که باید به صمیمی ترین شکلی که می توانید بنویسید .”
آشنایی با تاریخچه روزنامه‌نگاری آنلاین
روزنامه شیکاگو تریبیون در سال ۱۹۹۲ اولین روزنامه آنلاینی بود که محتوای خود را به صورت الکترونیک ارائه کرد و از سال ۱۹۹۲، رسانه‌های آنلاین به طورچشمگیری توسعه یافته و به تکامل رسیده‌اند. در ایران، روزنامه همشهری اولین روزنامه‌ای بود که در سال ۱۳۷۳ نسخه الکترونیک روزنامه خود را منتشر کرد. اولین روزنامه الکترونیک محضی که تاکنون در ایران منتشر شده، خانه ملت است که توسط مجلس شورای اسلامی تهیه و منتشر میشود. اما نخستین روزنامه‌ای که نسخه اینترنتی را فراتر از نسخه چاپی ارائه کرد جام جم آنلاین بود.
مزیت روزنامه نگاری آنلاین بر روزنامه های نوشتاری:
– عدم محدودیت زمانی و مکانی:
زمان و مکان هر دو برای روزنامه‌های الکترونیک نابود شده اند، خواننده یک روزنامه الکترونیک هرگز منتظر یک ساعت خاص برای دسترسی به اطلاعات باقی نمی ماند و به محض نمایش با رسانه خود در اینترنت، در جهان سایبر قرار می‌گیرد و این یعنی دسترسی سریع و آنلاین به اطلاعات. درضمن برای رسانه‌های سایبر هیچ مشکلی در نظر توزیع هم وجود ندارد، نه برف، نه باران، نه کمبود وسایل نقلیه زمینی و دریایی و نه مشکل تنظیم ساعت ارسال نشریه با خطوط هوایی، هیچ کدام مطرح نیست.
– امکان دسترسی به ادبیات جهانی واژه‌ها:
فرامتنی (Hypertext) در رسانه‌های سایبر از دیگر مزایای روزنامه نگاری الکترونیک است. با این ویژگی متون در جهان رسانه‌های سایبر به یکدیگر گره خورده‌اند و زمان و مکان در این گره خوردگی نابودشده است. استفاده از این امکان، به معنی دستیابی مخاطب به ادبیات جهانی یک واژه است. این امکان برای هیچ یک از روزنامه‌های نوشتاری حتی در آرشیو خودشان نیز متصور نیست و به یک رویا شبیه است.
– امکان استفاده از گرافیک متحرک، صدا، تصویر و نور:
در رسانه‌های چاپی تنها تصویر است که وجود دارد، آن هم البته بدون تغییر می‌ماند و برای هر نسخه روزنامه ثابت است. اما در روزنامه‌های الکترونیک،گرافیک‌های متعدد و متحرک، تصاویر تغییریابنده، صدا و موزیک به کمک خبرها، مقاله‌ها، گزارش‌ها و… می‌آیند تا تاثیرگذاری مطلب به اوج برسد و کاربران رسانه‌های الکترونیک به هیچ وجه احساس خستگی نکنند.
– امکان ارتباط بی واسطه:
یکی دیگر از ویژگی‌ها و مزایای روزنامه نگاری الکترونیک این است که بین تولیدکننده و مصرف کننده یا همان رسانه و مخاطب هیچ واسطه‌ای وجود ندارد و این چیزی شبیه به ارتباط چهره به چهره است. به عبارت دیگر، هر دو طرف، همیشه به هم دسترسی دارند و امکان پس فرست هم به طور لحظه به لحظه برای طرفین موجود است.
– امکان شخصی شدن:
روزنامه‌های الکترونیک حتی می‌توانند برای یک نفر انتشار یابند. به این معنی که شما می‌توانید به روزنامه خود دستور دهید که چه نوع اطلاعاتی را در اختیارتان قراردهد و چه نوع اطلاعاتی را در اختیارتان قرار ندهد. در این حالت، کاربر روزنامه الکترونیک به جای دریافت کل مطلب، فقط مطلب سفارشی خودش را دریافت میکند.
– رفتارهای افقی و بدون سلسله مراتب:
مروری برنظریه‌های ارتباطی متوجه خواهیم شد که ارتباطات جمعی از آغاز حالتی یک طرفه و عمودی داشته است. از مدل‌های ارتباطی شانون و ویور تا نظریه گلوله‌های جادویی همه و همه جریان‌های یک طرفه بوده‌اند حال آنکه در رسانه‌های الکترونیک، گیرنده یک مشاهده گر فعال است که مانند فرستنده در توزیع اطلاعات شرکت دارد.
قالب های گزارشی آنلاین
– گزارشگری پرینت پلاس
اصلی ترین قالب گزارشی آنلاین شکل «پرینت پلاس» است. این گزارش یک متن نوشتاری است که شامل عناصر اضافه دیگری از قبیل عکس، صوت و ویدیو یا هایپرلینکهای دیگر به اطلاعات بیشتر است. با تعبیر لینکهای مختلف، خبرنگار می تواند مخاطب را در مسیر کسب اطلاعات بیشتر در تارنماهای جداگانه هدایت کند، که برخی از آنها ممکن است از منابعی به غیر از آن سازمان خبری با سابقه یا پیشینه خبری بیشتر ارائه شده باشند. گزارشهای آنلاین را می توان با اضافه کردن لینک های دیگر به پایگاه داده هایی که کاربر می تواند در آنها به جستجو بپردازد، بهتر و غنی تر ساخت.
– گزارشگری مبتنی بر منبع باز
طبق رسوم ، روزنامه نگاران موضوع گزارشهای در دست تهیه را مخفی نگه می دارند. آنها نمی خواهند با اعلام سوژه فرصت تهیه گزارش اختصاصی خود را به رقیب بدهند. رویکرد گزارشگری مبتنی بر منبع باز (open source reporting) درست برعکس است. گزارشگر موضوع گزارش مورد نظرش را اعلام می کند و از خوانندگان می خواهد برای موضوع لید، منبع و ایده بفرستند. گزارشگری منبع باز مبتنی بر الگوی همکاری متقابل است و نشات گرفته از آرمانی که باور دارد منابع و اطلاعات یک جامعه متشکل از خوانندگان، بیشتر از یک خبرنگار یا تحریریه است.
– گزارشگری توزیع شده
گزارشگری توزیع شده یا توزیعی (distributed reporting) یا تکیه بر سهم خوانندگان در فرستادن اطلاعات، گزارشگری منبع باز را یک گام فراتر می برد. در این الگو خوانندگان خود به گزارشگر تبدیل می شوند. آنها اطلاعات را در یک پایگاه داده ای از گزارشهای پراکنده منتشر می کنند که پس از گردآوری برای نشر نهایی آماده میشود. به طور قطع ویکی پیدیا مشهورترین نمونه این نوع گزارشگری در جهان است.
ویژگی های روزنامه نگاری آنلاین
روزنامه‌نگاری سایبر مزایا و ویژگیهای غیرقابل انکاری دارد که بدون توجه به آنها نمی‌توان ابعاد تحولات ناشی از آنها را درک کرد. از جمله این ویژگی‌ها؛ قابلیت پخش همزمان، قابلیت پخش با زمان تأخیر، چند رسانه‌ای و تعاملی بودن است که در زیر به آنها اشاره شده است.
قابلیت پخش همزمان داشتن: روزنامه نگاری آنلاین می‌تواند با به روزرسانی اخبار فوری و حوادث در زمانی که رخ می‌دهند، به صورت همزمان منتشر شود.
قابلیت پخش با زمان تأخیر: روزنامه نگاری آنلاین همچنین از قابلیت پخش با زمان تأخیر (زمان غیرواقعی) نیز استفاده می‌برد. تنها تفاوتش این است که دامنه مخاطبان‌اش یکی نیست. آنلاین دقیقاً مانند نشریات چاپی می‌تواند مقالات را برای مشاهده در زمان حال یا آینده منتشر و بایگانی نماید.برخلاف رادیو و تلویزیون یک طرفه به کرسی نمی‌رود. صد البته دسترسی به مقاله‌های روزنامه نگاری بسیار آسان‌تر از چاپی‌هاست.
چند رسانه‌ای بودن: روزنامه نگاری آنلاین می‌تواند از اِلِمان دیگری هم به نام چندرسانه ای استفاده کند که می‌تواند مشتمل بر متن، عکس، گرافیک، صدا، تصاویر ویدیویی و تعامل کاربر باشد. اینها ویژگی‌هایی است که در رادیو، تلویزیون و روزنامه وجود ندارد. برای آشنایی بیشتر در زیر به گونه‌های رسانه‌های آنلاین اشاره شده است:
عکس:
در روزنامه نگاری آنلاین، عکس سه گونه به کار می‌رود:
۱ـ Single مشترک میان روزنامه‌های چاپی و آنلاین
۲ـ Gallery در روزنامه‌های چاپی استفاده نمی‌شود
۳ـ Slide show در روزنامه‌ها استفاده نمی‌شود. در این گونه با اینکه خود عکسها متحرک هستند (یعنی یکی پس از دیگری بدون دخالت دست نمایش داده می‌شوند) و یا اینکه کاربر قادر است با در اختیار داشتن دکمه‌های کنترل به عکس بعدی، قبلی، آخرین عکس و یا اولین عکس برود.
گرافیک:
ثابت، دارای لوگو و تیتر است، بعضی گرافیک‌ها «ایلاستراسیون» هستند و اطاعات خاصی نمی‌دهند. اما Infographicها اطلاعات می‌دهند. اینفوگرافیک‌ها لزوماً در خبر استفاده نمی‌شوند. اما گونه Newsgraphic در خبر کاربرد دارند.
صدا:
صداها در آنلاین روزنامه نگاری سه حالت دارند:
۱ـ Instant یا فوری
۲ـ Loop که مثلاً آهنگ روی سایت را مدام تکرار میکند.
۳ـ No Loop که صدای مورد نظر را بدون تکرار پخش میکند.
متن:
در روزنامه نگاری آنلاین متن سه حالت دارد:
۱ـ استاتیک: شبیه متن چاپی است که حرکت و تغییر ندارد و کاربران نمی‌توانند آن را تغییر دهند. این متن می‌تواند داخل یک باکس قرار گیرد که آن باکس متحرک است.
۲ـ دینامیک: در این حالت متن قابلیت پنهان شدن و یا نمایش را داراست و همچنین اندازه حروف آن نیز تغییر میکند.
۳ـ لینک: لینک ما را به اطلاعات موردی هدایت می‌کنند. این اطلاعات یا در خود سایت قرار دارند یا در سایت‌های دیگر. معمولاً رنگ متن لینک داده شده با متن عادی تفاوت دارد.
ویژگیهای انتشار در روزنامه نگاری آنلاین
۱ـ ارزان بودن
۲ـ در دسترس همگان بودن
۳ـ فوری بودن
اشکال تعامل کاربران با سایت‌ها
۱ـ از طریق Input محلی که Text را وارد می‌کنیم. در این فرم‌ها اطلاعات مورد نظر را یا خودمان در باکس‌های خالی داده شده تایپ می‌کنیم (مانند نام خانوادگی و …) یا اینکه از طریق «دکمه‌های رادیویی» مثلاً شهر مورد نظر را از فهرست داده شده انتخاب می‌کنیم. در حالت دیگر از «چک باکس»ها استفاده می‌کنیم. مثل زمانی که از ما می‌خواهند جنس زن یا مرد، یکی را علامت بزنیم. «لیست‌ها» نیز روشی دیگر برای انتخاب داده‌ها هستند. این فرم‌ها برای مواردی مانند امتحانات آنلاین، نظرسنجی‌ها، خرید کالاها و … کاربرد دارند.
۲ـ ایمیل Email
۳ـ یک گفتگوی غیر همزمان یا Discussion که در این روش افراد با عضویت در گروه‌های خاص می‌توانند سؤالات خود را مطرح کنند و با فاصله زمانی کوتاه یا طولانی جواب خود را در همان صفحه دریافت نمایند. از این روش برای آموزش نیز استفاده فراوانی میشود.
۴ـ Chat بر خلاف Discussion به ارتباط همزمان Synchronous افراد با یکدیگر اطلاق می‌گردد. بعضی چت‌ها مدیریت نیز دارند و افراد باید با ثبت‌نام از آن استفاده کنند. این سایت‌ها امکانات مالتی مدیا و همچنین گروه‌های تخصصی دارند.
۵ـ Publication در این روش افراد می‌توانند در مطالب سایت مشارکت داشته باشند. نمونه این روش، امکان کامنت (نظر) گذاشتن است که در بسیاری از وبلاگ‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
چگونه می‌توان مهارت‌های آنلاین روزنامه نگاری را فرا گرفت؟
۱- مطالعه اصول روزنامه نگاری و تکنیک‌های روزنامه نگاری لازم برای نوشتن انواع مقالات.
۲- فراگیری نحوه جست و جوی اینترنتی، کتابخانه‌ای و اصول تحقیق و تکنیک‌های گزارش‌دهی.
۳- یادگیری مبانی کدنویسی HTML برای تولید صفحات وب.
۴- آشنایی با تولید صدا و تصویر دیجیتال و تکنیک‌های مرتبط با برنامه‌نویسی وب برای افزودن عناصر چند رسانه‌ای به کارهای آنلاین روزنامه نگاری.
۵- بسط مهارت‌های ابتدایی نویسندگی از طریق تمرین نوشتن انواع مقالات و ارائه آنها به دبیران مجرب برای بررسی و اظهارنظر.
روزنامه نگاری سایبر از نظر برخی از کارشناسان بین المللی
پروفسور مک آدامز (از دانشگاه فلوریدا): روزنامه نگاری سایبر، همان آنلاین روزنامه نگاری است.
پروفسور رالف برنگر(استاد روزنامه نگاری و ارتباطات جمعی دانشگاه آمریکایی قاهره): روزنامه نگاری سایبر گردآوری اخبار و حقایق از منابع بین‌المللی، منطقه ای و محلی از طریق اینترنت است.
برتران پکه ری (سردبیر وبلاگ سردبیران جهان): روزنامه‌نگاری سایبر پدیده‌ای جدید و بسیار مهیج است و بسیار به روزنامه نگاری رادیویی شبیه است.
پروفسور وینسنت ماسکو (رئیس بخش پژوهشی ارتباطات و جامعه در دپارتمان جامعه شناسی دانشگاه کوئینز کانادا): روزنامه نگاری سایبر نوعی از روزنامه‌نگاری است که در آن محتوای آنلاین نشر و توزیع میشود.
نیل نمت (روزنامه نگار و استاد روزنامه نگاری دانشگاه پوردو آمریکا): روزنامه نگاری سایبر آینده محصولی کاملا جدا از نسخه چاپی است.
پروفسور لارنس پینتاک (استاد روزنامه نگاری دانشگاه میشیگان، گزارشگر سی بی اس، ای بی سی نیوز و نویسنده امریکن روزنامه نگاری ریویو): روزنامه نگاری سایبر، استفاده از اینترنت به عنوان حاملی برای گزارشگری است.
پروفسور پاول (رئیس انستیتو مطالعات رسانه‌های نوین و مسئول بخش تمرکز بر تاثیرات محیط رسانه‌های مدرن این انستیتو و استاد کالج روزنامه‌نگاری و ارتباطات جمعی دانشگاه مینه سوتا آمریکا): روزنامه نگاری سایبر نوع تازه‌ای از روزنامه نگاری است که در آن هر کس رسانه خود را دارد.
آشنایی با قاعده‌های جهانی آنلاین‌نویسی
قاعده‌های جهانی آنلاین‌نویسی را می‌توان در سه سطح طبقه‌بندی کرد: ساختار متن؛ محتوای متن و لینکهای متن.
– ساختار متن:
پاراگرافهای کوتاه: اجازه ندهید پاراگراف های شما از ۱۰۰ کلمه بیشتر شوند.
تعاریف و مفاهیم: سعی نکنید تعریف یا مفهومی را که میشود به آسانی به آن لینک داد، خودتان دوباره ارائه کنید. در این موارد آن تعریف یا مفهوم را تعمدا و به صورت مستقل بنویسید و به آن به عنوان بخشی مستقل لینک دهید (چانک) تا متن خودتان را طولانی نکنید.
میان تیتر: اگر متن شما از ۳۰۰ کلمه بیشتر است به میان تیتر نیاز دارد. میان تیترها را کوتاه انتخاب کنید و سعی کنید در آنها به مخاطب بگوئید که پاراگراف زیر میان تیتر مربوط به چیست.
فونت درشت: استفاد از واژه‌هائی که فونت آنها درشت‌تر است (Bold) می‌تواند به مخاطب در یافتن موضوعات اصلی موجود در متن کمک کند. ولی فراموش نکنید که از این کار باید با احتیاط و در حد کم استفاده کنید تا مخاطب با شلوغی در متن مواجه نشود. احتیاط هنگامی در این زمینه ضروری‌تر است که میان تیتر هم داشته باشید.
لیست: لیست همان کاری را میکند که گروبلی برای روزنامه‌نگاران قدیمی می‌کرد. گروبلی یا همان علائم اول پاراگراف‌ها (دایره‌های کوچک تو پر یا تو خالی، ستاره، مربع‌های تو پر و تو خالی و…) کمک می‌کرد تا مطلب ارائه شده تفکیک شده‌تر به نظر برسد یا عمدتا وقتی به کار می‌رفت که چند موضوع مرتبط با هم می‌بایست به صورت یک لیست یا یک فهرست دنبال هم می‌آمد.
استفاده از چنین کاری در فضای وب رایج‌تر از فضای نوشتاری است و بعضی‌ها بدون استفاده از کاراکترهای مخصوص این کار؛ فقط با تو رفتگی اول پاراگراف این کار را می‌کنند (Indent).
– محتوای متن:
ایجاز : کوتاه بنویسید و سر هر واژه اضافی را به سنگ بکوبید. همین.
ساختار جمله: جملات باید کاملا معطوف به پیام باشند. باز هم از زیاده‌نویسی بپرهیزید. معلوم نویسی هم بر مجهول نویسی ارجح است. معلوم نویسی کار نویسنده را سخت‌تر میکند و کار مخاطب را راحت‌تر.
حرف زدن به جای نوشتن: محاوره‌ای ننویسید ولی مثل حرف زدن که همیشه منظور آدم را زودتر از نوشتن بیان میکند؛ عمل کنید. منظور محاوره‌ای نویسی نیست؛ بلکه از قدرت انتقال پیام در حرف زدن در فضای وب استفاده کنید.
الان هر کسی، هرچیزی که می‌خواهد در فضای وب می‌نویسد و می‌گوید این سافت نویسی است. سافت نویسی عمدتا در روزنامه‌های جهان جاری است نه در وب؛ چون روزنامه‌ها نمی‌توانند با سرعت وب و کوتاه‌نویسی رایج در آن مقابله کنند بنابراین با قلاب سافت نویسی به سراغ خوانندگان خود می‌روند. دقت کنید که در وب این سوژه‌های سافت هستند که می‌توانند به خاطر عدم محدودیت جا – بر خلاف روزنامه‌ها که صفحات محدودی دارند- خبر شوند؛ نه اینکه در وب سافت نویسی رگه حاکم باشد.
– لینک های متن:
کوتاه و گویا: لینک‌هائی که می‌دهید کوتاه باشند و در حد چند کلمه (سقف کار ۵ کلمه است). این خطاست که مثلا یک پارارگراف را لینک بدهید. بی دلیل لینک ندهید هر لینکی باید یکی از توقعات مخاطب را برآورده سازد. همه لینک‌ها مخاطبان را به صفحات دیگری هدایت نمی‌کنند و بعضی وقت‌ها به بخش دیگری از همان صفحه هدایت می‌کنند. در این مواقع بهتر است با استفاده از کلمات “بالا” یا “پائین” این موضوع را برای مخاطب مشخص کنید تا گمان نکند لینک شما شکسته بوده است.
فقدان دانش روزنامه نگاری آنلاین در ایران
متاسفانه، یکی از مشکلاتی که از زمان ظهور پدیده روزنامه نگاری آنلاین و راه اندازی این روزنامه ها در ایران به وضوح در کشور ما به چشم می خورد، فقدان روزنامه نگارانی است که این دانش ها را توامان در اختیار داشته و بتوانند از آن در روزنامه های آنلاین ایران بهره بگیرند. کسانی که اکنون در این روزنامه ها در ایران فعالیت می کنند، یا روزنامه نگارانی هستند که سال ها در روزنامه های چاپی مشغول بوده اند و در تحصیلات دانشگاهیشان رشته های مختلف ارتباطات اعم از روزنامه نگاری، ارتباطات اجتماعی، تحقیق در ارتباطات اجتماعی یا روابط عمومی، اینترنت و فناوری های نوین ارتباطی، جایی نداشته است یا مهندسان اغلب جوانی هستند که با پشتوانه دانش فنی و علاقه شخصی خود، بدون آن که آگاهی چندانی از روزنامه نگاری حرفه ای داشته باشند، به فعالیت در آن پرداخته اند. روشن است که کمبودهای هر یک از دو گروه، به عنوان یک نقص و مانع جدی در راه تکامل روزنامه نگاری آنلاین در ایران عمل خواهد کرد، آن گونه که تا امروز شاهد بوده ایم.
البته، در این زمینه این روزنامه نگاران نیستند که باید مسوولیت این کمبود و نارسایی ها را بر عهده بگیرند، بلکه دانشگاه ها، سازمان های خبری، موسسات مطبوعاتی و نهادهایی هستند که از نظر قانونی باید نسبت به پرورش نیروهای متخصص و حرفه ای برای رسانه های کشور اقدام کنند اما در این زمینه کوتاهی می ورزند.
از سوی دیگر، بهبود روزنامه نگاری آنلاین علاوه بر روزنامه نگارانی خبره و ماهر، نیازمند مدیرانی آنلاین و متخصص در این عرصه است. مادامی که مدیران موسسات مطبوعاتی نخواهند یا نتوانند اهمیت این نوع روزنامه نگاری را دریابند و با نگاهی سنتی به روزنامه نگاری مدرن نگاه کنند، نمی توان امید چندانی به بهبود وضعیت آن داشت.
*کارشناس ارشد علوم ارتباطات از دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی
انتهای پیام/
