پایگاه خبری فراتاب، ژیانا اسکندری: «هورامان تخت»، «هورامان لهون» و «هورامان ژاورود» بخشهای مختلف هورامان است. منطقهای کوهستانی با درههای پرپیچ و خم، کوههای رفیع و رودبارهای بیشمار. طبیعت بکر و شرایط زیست محیطی اورامانات از یکسو از مزیتهای گردشگری منطقه محسوب میشود و از دیگر سو موقعیت جغرافیایی آن و قرار گرفتن در گوشهای دنج در دل استانهای کردستان، کرمانشاه و اقلیم کردستان عراق به طور طبیعی مانع فراهم شدن زیرساختهای حمل و نقل جادهای، هوایی و راه آهن شده است. زیرساختهایی که مهمترین گام برای رسیدن به توسعه پایدار منطقه است.
چنانچه به گفته دکتر مردوخی، اقتصاددان کردستانی «شرایط هورامان به گونهای است که از ۵۰ سال پیش که در ایران فرایند توسعه آغاز شده، اورامان از آن بیبهره بوده است.» بر این اساس باید برنامه توسعه پایدار برای هورامان طراحی و در چارچوب توسعه استانهای کردستان و کرمانشاه اجرا و عملیاتی شود. او میگوید: مقامات و برنامهریزان توسعه استانی و هورامان باید با جدیت به دنبال توانمندسازی جمعیت و دستیابی آنها به زمینههای شغلی مولد باشند. به عقیده مردوخی دولت میتواند برنامهای برای توسعه اورامانات طراحی و نقش خود را در آنجا تعریف و مشخص کند و نه تنها در اورامان بلکه در استان کردستان و کرمانشاه نیز همچنان که در برنامه ششم توسعه برای منطقه «مکران» برنامه ویژهای طراحی شده برای استان کردستان و به ویژه منطقه اورامان نیز برنامه ویژهای طراحی و اجرا کند. مشروح گفت و گو با دکتر بایزید مردخی، اقتصاددان برجسته کرد را درباره ویژگیهای توسعه و موانع توسعه در کردستان و اورامانات به دنبال میآید؛
فراتاب – آقای دکتر منطقه هورامان از یکسو در یک تنگنای جغرافیایی در منطقهای در غرب کشور قرار گرفته است و از طرفی مساله جنگ و ناامنی مرزی عملا این تنگنا را بیش از پیش نمایان کرده، چنین مسائلی چه تاثیری بر توسعه نیافتگی آن داشته است؟
دکتر بایزید مردوخی: هورامان محدودیتهای خیلی جدی دارد و نمیتوان از الگوهای توسعه اقتصادی به طور سنتی برای توسعه آن استفاده کرد. اولین محدودیت در این بخش زمین و خاک اورامان است که منطقهای است کوهستانی با پستی و بلندیهای زیاد. با این وصف این منطقه استعداد ایجاد صنعت سنتی را ندارد بنابراین هر نوع استراتژی و سیاست در مورد توسعه اورامانات باید مبتنی بر فعالیتها و تولیدات مبتنی بر دانش و انفورماتیک اطلاعات باشد، صنایع دانشبری که همچون صنایع سنتی متکی بر مواد اولیه و آب و خاک نباشد.
صنایع دانایی که در دنیای امروز کاملا جا افتاده و استراتژی توسعه اکثر کشورهای دنیا نیز بر این اساس است. مردم اورامانات مردمانی کوشا و پرتلاش هستند و یقین دارم در صورت تاکید بر استعدادیابی انفورماتیک و اطلاعات دیجیتال در اورامان تغییرات مثبتی به وجود خواهد آورد. علاوه بر این میتوان به عنوان اولویت آموزش عالی قرار بگیرد و از مناطق دیگر نیز این استعدادها را جذب کند. توسعه این حوزه، کارآفرینی خاصی میطلبد که این نیروها را جذب کند و بتواند در تولید محصولات انفورماتیک چه به صورت مستقل و چه در ادامه تولیدات سایر مناطق ایران نیز به کار گرفته شود. در این صورت علاوه بر حفظ محیط زیست اورامان از خروج استعدادها نیز جلوگیری میشود. طبق اطلاع بیشتر فارغ التحصلان متوسطه منطقه اورامان در رشتههای علوم انسانی فارغ التحصیل میشوند و بدون هیچ تجربه و مهارتی در شهرهای سنندج و کرمانشاه شاگرد مکانیک میشوند و یا به تهران مهاجرت میکنند. بر این اساس کشف استعدادهای انفورماتیک در اورامان میتواند کارساز باشد زیرا سازندگی جزو استعدادهای ذات مردم هورامان است مردمانی که در طول تاریخ از هیچی زندگی خود را ساخته و نشنیدهایم که فاجعه فقر غذایی و گرسنگی در این منطقه رخ داده باشد. اورامان سرمایه دارانی توانمند دارد چه در اورامان ایران و چه در اورامان عراق.
کارآفرینان باید استعدادهای هورامان را کشف کنند و مقامات استانهای کرمانشاه، کردستان و مقامات محلی خود هورامان از طریق فراخوانی به اورامانیهای ایران و جهان به سرمایهگذاری در این منطقه فراخوانند. همه تلاشهای توسعهای اورامان باید مبتنی بر حفظ محیط زیست باشد. متاسفانه هم اکنون دیده میشود که پاره ای از مسئولین منطقه با ایجاد ساختمانهای ۴ طبقه با تراشیدن کوهستان در دل کوه و در بخشهایی از اورامانات به تخریب محیط زیست پرداختهاند.
فراتاب – به هورامان اقلیم کردستان عراق اشاره کردید هم مرزی بخشهای مختلف اورامان با اقلیم کردستان چه تاثیری در تسریع فرآیند توسعه منطقه میتواند داشته باشد؟
د.بایزید مردوخی: این دو بخش دارای دو حوزه قانونی جداگانه و در دو کشور جدا هستند هر چند از لحاظ اقتصادی بهترین شیوه استفاده از مزیت مرزی است که تخصصها و کارآفرینان آنجا در رشتههایی مانند اطلاعات و انفورماتیک سرمایهگذاری کنند. بازار بالقوه هم به طور طبیعی وجود دارد و محصولات و تولیدات به آن طرف مرز از این طریق امکان صدور پیدا می کند.
فراتاب – از نظر صنعتی هورامان چه مزیتهایی برای شتاب بخشیدن به توسعه دارد؟
د.بایزید مردوخی: در هورامان فقط صنایع سنتی وجود دارد که محدودیتهای زیادی دارد اما با مهارت افزایی میتوان تواناییهای صنعتی را افزایش داد. صنایع سنتی زمانی ارزشمند است که با همین شیوه سنتی اما با نوآوریهای جدید در بستهبندی و بازاریابیهای جدید تولید شود. ماشینی کردن این صنایع کمکی به توسعه آن نمیکند.
فراتاب – جذابیتهای هورامان را از منظر صنعت توریسم چگونه ارزیابی میکنید؟
د.بایزید مردوخی: گردشگری یک اثر درآمدی برای مردم و یک اثر اجتماعی و فرهنگی برای منطقه دارد که جلو اثر دوم را باید گرفت به این صورت که مثلا گردشگری زندگی سنتی آنجا را تخریب نکند. کارهایی مانند اجاره دادن خانه و اتاق خواب کمکی به توسعه اورامان نمیکند. چون درآمد حاصل از آن یک درآمد فصلی است و پایدار نیست. در حالی که مردم به دنبال درآمدهای جدید و برای زندگی جدید به مهاجرت روی میآورند بنا بر این باید در این مناطق و مناطق مستعد و خوش آب و هوا مهمانسراها و هتلهایی را ساخت که مدیریت شده در خدمت گردشگران ایرانی و خارجی باشد و این مستلزم راه اندازی یک شبکه تبلیغاتی است که همزمان تاسیسات پذیرایی و مهمانپذیری آنها نیز ارتقا پیدا کند.
نظر به اینکه اورامان و مریوان فاقد فرودگاه هسستند ناگزیر باید از سنندج و کرمانشاه این حرکت جذب گردشگر راه بیفتد؛ از همین دو مرکز فرودگاهی هم می توان کار تبلیغاتی انجام داد و با وسایل حمل و نقل مدرن مهمانان و گردشگران را جابجا و تسهیلات رفاهی را برای آنان فراهم کرد.
فراتاب – ثبت جهانی هورامان به باور شما چه تاثیری در افزایش ورود گردشگران ایرانی و خارجی به اورامانات دارد؟
د.بایزید مردوخی: این کار یقینا تاثیر بسیاری در توسعه گردشگری و توسعه پایدار منطقه هورامان دارد و می تواند این منطقه را دگرگون کند البته مشروط به اینکه برایش برنامه داشته باشیم. مثلا «کلاش» که در مریوان ثبت جهانی شده میتواند نقش مهمی در توسعه گردشگری در منطقه مریوان و اورامان داشته باشد. از طرفی از مزیتهای دیگر اورامان نیز میتوان استفاده کرد اما قبل از هر چیزی باید از محیط زیست محافظت شود. اورامان چشمههای فراوان و مشهوری دارد. رودخانه ارزشمند سیروان که در بردارنده آبهای این چشمههاست باید به هر قیمتی حفظ شود. “کانی بل”، مهمترین چشمه اورامان چند سال قبل زیر سد تخریب شد هر چند کار عظیم و مهندسی دقیقی برای حفظ آن صورت گرفت. اما نمیتواند جبران کننده شیوه سنتی و طبیعی این چشمه سرشار باشد.
فراتاب – مسئولان و مقامات محلی و نیز مردم و نخبگان هورامان برای بهرهبرداری بهینه از مزیتهای گردشگری و تاثیر مستقیم آن در اقتصاد خانوادهها و ساکنان آن چه اولویتهایی را باید در نظر بگیرند؟
د.بایزید مردوخی: قبل از هر چیز کسی به عنوان مسئول باید انتخاب شود که به خوبی به ارزش محیط زیست، سنتهای زندگی، تاریخ، امکانات و استعدادهای منطقه واقف و آگاه باشد. در غیراین صورت به طور غیرعمد دچار خرابکاری زیست محیطی میشود. از طرفی آموزشهای لازم نیز باید به مسئولان و مقامات داده شود. مردم بومی خود رعایت میکنند اما باید مقامات و مسئولان را آموزش داد. باید نگران تاثیر منفی هجوم سرمایه در این منطقه بود چه سرمایهداران اورامانی و چه سرمایهداران غیر هورامانی. در انتخاب مسئولان برای منطقه هورامان اولویت باید با افراد و مدیران بومی منطقه باشد هر چند یک مدیرغیربومی آموزش دیده و عاشق محیط زیست، تاثیرگذاری بسیاری بر حفظ محیط زیست و توسعه منطقه میتواند داشته باشد.
فراتاب – حضور نخبگان کُرد در مرکز و گرفتن یا نگرفتن مناصب کلان چه تاثیری بر توسعه منطقه کوچکی مانند هورامان دارد؟
د.بایزید مردوخی: کسانی که اینجا و در مرکز زندگی می کنند برای اینکه برای منطقه مفید باشند باید علاقهمند به راهاندازی فعالیتهای سازنده در منطقه باشند و این کار شدنی است اما دو نکته مهم وجود دارد اول اینکه این افراد سرمایه داشته باشند تا بتوانند نیروهای توانمند استانی و محلی را به کار گیرند و سرمایهگذاری لازم را نیز انجام دهند. از طرفی دیگر باید تعلق خاطر و دغدغه رشد و توسعه منطقه را داشته باشند. مهاجرت و دور شدن تحصیل کردهها از منطقه امری طبیعی است و نمیتوان مکانیزمی به کار برد که آنها برای همیشه در آنجا بمانند بلکه باید کارآفرینان زمینهسازیهای لازم را برای بکارگیری سرمایههای انسانی به عمل آورند.
فراتاب – به عنوان اقتصاددانی که سال ها نقش موثری در سیستم برنامه ریزی کشور داشته اید؛مهم ترین بسته پیشنهادی شما برای تحول در امر توسعه و شتاب بخشیدن به آن در منطقه چیست؟
د.بایزید مردوخی: منطقه هوورامان منطقهای نیست که بدون همت، کمک، مساعدت، دانش و دانایی استانهای کردستان و کرمانشاه بتواند به جایی برسد. اگر هورامان را رها کنیم احتمال دارد زمینهای آنجا را خریداری کنند و آن منطقه عملا اقامتگاه تابستانی عدهای خواهد شد که کمکی به توسعه منطقه نخواهد کرد ضمن اینکه معماری سنتی آنجا را از بین خواهد برد. بر این اساس باید برنامه توسعه پایدار برای هورامان طراحی و در چارچوب توسعه استانهای کردستان و کرمانشاه اجرا و عملیاتی شود.
فراتاب – اجرا و عملیاتی کردن برنامه توسعه پایدار برای شتاب دهی به توسعه هورامان و رسیدن به شرایط مطلوب، زمانبر است در شرایط فعلی و در این مقطع تا رسیدن به وضعیت مطلوب چه پیشنهادی برای مردم بومی آنجا برای رسیدن به درآمدهای پایدار در منطقه دارید؟
د.بایزید مردوخی: اولین کار احداث واحدهای صنعتی مدرن برای بستهبندی خشکبار و محصولات طبیعی اورامان است. اقدام دیگر جذب و تشویق سرمایههای انسانی برای آغاز ساخت و ایجاد واحدهای صنعتی در حوزه تولیدات دانشبر و انفورماتیکی است. با توجه به غنای این سرزمین در مورد گیاهان دارویی و شفابخش نیز میتوان واحدهای تولید فراوردههای گیاهی و شفابخش برای عرضه در سطح کشور و جهان به وجود آورد.
فراتاب – تا چه حدودی از ظرفیت ها و پتانسیل های کردستان و اورامانات استفاده و بهره برداری قرار گرفته؟آیا منابع انسانی از دیدگاه شما مورد غفلت واقع نشده است؟
د.بایزید مردوخی: سرمایه انسانی که خیلی نتوانسته در منطقه بماند و نیروی انسانی ساده هم برای دستیابی به فرصت های شغلی به صورت کلان مهاجرت می کنند. بر این اساس حتما باید فکری برای اشتغال نیروی انسانی در منطقه کرد. تمام توجه من این است که خود استان ها باید به فکر باشند. منابع مالی و نیروی انسانی وجود دارد. نمی توان انتظار برگشت مهاجرین و تحصیل کرده ها را به منطقه داشت مگر اینکه برای نیروی جوان و در حال تحصیل زمینه اشتغال فراهم شود تا از مهاجرت بیشتر آنها جلوگیری شود.
فراتاب – شما بر لزوم اتخاذ قوانینی برای جلوگیری از تخریب و دستکاری مکانهای تاریخی هورامان تاکید کردهاید. آیا صرفا دست نخوردن و بکر ماندن این منطقه میتواند موجب توسعه یا عدم توسعه باشد؟
د.بایزید مردوخی: ببینید؛ ما قوانینی برای حفظ محیط زیست داریم آنچه اهمیت دارد این است که این رویکرد و آموزشهای لازم در خود مسئولان هورامان باشد چون مردم هورامان خود به صورت تاریخی محیط زیست را حفظ کردهاند. فقط کافی است که دستگاههای اداری و بنگاههای اقتصادی مانع از خرابکاری محیط زیست شوند که هر جا اتفاق ناخوشایندی برای محیط زیست رخ میدهد ناگزیر از جانب همین دو نهاد است: یکی از طرف فلان اداره با مجوز کوه تراشی میکند و دیگری در دل کوه هتل میسازد.
فراتاب – «نظام تدبیر» که همواره در مباحث توسعهای و برای تسریع در فرآیند توسعه از آن سخن میگویید. چه تعریفی از دیدگاه شما دارد؟ اصولا تا چه حدودی نابرابری منطقهای را محصول نابرابری نظام تدبیر میدانید؟
د.بایزید مردوخی: بحث نظام تدبیر مجموعه عواملی است که شامل برنامهریزی، سیاستگذاری، اجرا و نظارت است. نظام تدبیر استانهای کردستان و کرمانشاه تا حالا نتوانسته توسعه مطلوب به بار بیاورد. عواملی که در این مورد موثرند اول اینکه برنامههای توسعه کشور در برگیرنده اولویتهای توسعه استانی نیست در این مقطع هنوز زیربناهای حمل و نقل زمینی کامل نشده هر چند در طول نیم قرن اخیر اقداماتی برای توسعه زیربناها انجام شده اما تلاش و نهضتی برای جذب سرمایه و کارآفرینی در منطقه صورت نگرفته است. در استان کردستان سرمایههای زیادی در صنعت ساختمان سازی مصرف شده که نشان از وجود منابع مالی سرشار در این استان است که متاسفانه به دلیل ناکارآمدی نظام تدبیر استان در نیم قرن اخیر استفاده صحیحی از آن در بخشهای تولیدی مانند صنعت، معدن، کشاورزی و خدمات مولد نشده است. کارگزاران این استان تفسیرهایی از قوانین و مقررات که در استانهای دیگر تسهیلگر امور هستند به گونهای در استان به عمل میآورند که بازدارنده بسیاری از کارآفرینیها و پروژههای سرمایهگذاری میشوند.
فراتاب – تعریف شما از یک برنامه توسعهای مناسب که دربرگیرنده توسعه متوازن در مناطق مختلف باشد، چیست؟
د.بایزید مردوخی: برنامه توسعه مناسب برنامهای است که اهداف آن با مشارکت مردم و دربرگیرنده اولویتهای آنها باشد و منابع آن بر این اساس تامین و در نهایت نیز نظارت و اجرا شود. برنامهریزی توسعه در کشور باید در برگیرنده اولویتهای مردم در مناطق و استانهای مختلف باشد. به عنوان مثال در همین مورد هورامان چه اشکالی دارد که از مردم منطقه پرسیده شود که استادیوم ورزشی میخواهند یا درمانگاه؟ در برنامهریزیهای توسعه کشور تنها از وزارتخانهها برای بیان اولویتهای بخشی پرسش میشود در حالی که استانهای کشور هم دستکم میتوانند اولویتهای خود را بیان کنند و باید الزامی برای رعایت اولویتهای مناطق مختلف کشور وجود داشته باشد. برنامه توسعه مناسب برنامهای است که اهداف آن با مشارکت مردم و دربرگیرنده اولویتهای آنها باشد و منابع آن بر این اساس تامین، و در نهایت نیز نظارت و اجرا شود. در برنامهریزیهای توسعه کشور تنها از وزارتخانهها برای بیان اولویتهای بخشی پرسش میشود در حالی که استانهای کشور هم دست کم میتوانند اولویتهای خود را بیان کنند و باید الزامی برای رعایت اولویتهای مناطق مختلف کشور وجود داشته باشد.
فراتاب – به عنوان یک اقتصاددان برجسته مروری به مهم ترین موانع توسعه نیافتگی هورامان داشته باشید؟
د.بایزید مردوخی: هورامان به خاطر موانع طبیعی و جغرافیایی در کنج و گوشهای از استانهای کردستان، کرمانشاه و اقلیم کردستان عراق واقع شده و طبیعت آن مانع از توسعه زیربناهای لازم شده است. شرایط هورامان به گونهای است که از ۵۰ سال پیش که در ایران فرایند توسعه آغاز شده هورامان از آن بیبهره بوده است. لذا هم اکنون منطقهای بکر و دست نخورده باقی مانده است و این یکی از شانسها و مزیتهای هورامان است که در شرایطی که دانش و اگاهی برای حفظ محیط زیست ارتقا پیدا کرده است منطقه هورامان نیز از توسعه پایدار میتواند برخوردار شود بدون آنکه محیط زیست ارزشمند آنجا تخریب شود.
اکنون که هورامان نمیتواند همه جمعیت و جوانان خود را نگه دارد، مقامات و برنامهریزان توسعه استانی و هورامان باید با جدیت به دنبال توانمندسازی جمعیت و دستیابی آنها به زمینههای شغلی مولد باشند و به این ترتیب جمعیتی مولد و مرفه در آنجا به ادامه حیات خود بپردازند. هم اکنون درصدهای بالایی از صنایع آمریکا، آسیا و اروپا متکی به دانش و انفورماتیک هستند. در حالی که صنایع ما در ایران هنوز به این درجه از دانش بری و دانایی مجهز نیستند. در هورامان میتوان این کار را کرد و این کار نیازمند حمایت مادی مالی و معنوی نهادهای دولتی است. دولت میتواند برنامهای برای آن طراحی کند و نقش خود را آنجا تعریف و مشخص کند و نه تنها در اورامان بلکه در استان کردستان و کرمانشاه نیز همچنان که در برنامه ششم توسعه برای منطقه مکران برنامه ویژهای طراحی شده برای استان کردستان و به ویژه منطقه اورامان نیز برنامه ویژهای طراحی و اجرا کنند.
انتهای پیام/ منبع: «فراتاب»