ترجمه: مهران بهروزفغانی
وظیفه روزنامه‌نگاران تهیه و انتشار اطلاعات قابل اعتماد و شفاف برای همه مردم است. این وظیفه در زمان بروز بحران‌های جهانی مانند آنچه که این روزها ویروس کرونا، بهداشت و سلامت مردم جهان را تهدید می‌کند، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
مایکل استندرت*، روزنامه‌نگار مستقل که گزارش‌هایی را درباره ویروس کرونا از چین نوشت، معتقد است که در گزارش‌های نخست، همیشه ابهام‌های هست و این وظیفه روزنامه‌نگار است تا تصویر درست و شفافی از آنچه که رخ داده را ارایه کند.
روزنامه‌نگاران دقیقاً در همین زمان‌های بروز بحران‌ها باید بتوانند همزمان با اطلاع‌رسانی درست و حرفه‌ای، از بروز ترس و وحشت عمومی‌جلوگیری کنند، همانطور که دکتر استفان مورس، استاد بیماری‌های مسری در دانشگاه کلمبیا آمریکا بر آن تاکید داشته و گفته است که روزنامه نگاران در گزارش‌های خود طبعاً می‌خواهند ضمن بیان واقعیت‌ها، ترس و نگرانی‌های بی‌مورد ایجاد نکنند.
انتشار گزارش‌های مبتنی بر واقعیت و شفاف، اگرچه وظیفه ذاتی روزنامه‌نگار است، ولی در کشورهایی مانند چین، این وظیفه با چالشی عمیق به نام سانسور دولتی مواجه می‌شود.
استندرت، روزنامه‌نگار مستقل می‌گوید در این شرایط، دسترسی به منابع خبری، کسب اطلاعات و مصاحبه با مردم، کار بسیار دشواری است. شهروندان چین شاید نمونه خوبی در این مورد باشند که با بروز ویروس کرونا از ترس مجازات‌های دولت، ترجیح دادند که با خبرنگاران صحبت نکنند. به باور استندرت، این موضوع نگران‌کننده و احمقانه است که یک شهروند معمولی فکر کند “بدون تایید مقامات دولتی، اجازه اظهارنظر ندارد”. با وجود این وضعیت ناخوشایند، گزارشگرانی مانند استندرت به تهیه گزارش‌هایی درباره ویروس کرونا ادامه دادند و هر کدام هم از زاویه‌های مختلفی به بحران پرداختند و درباره مسایلی مثل بهداشت و سلامت مردم، اقتصاد و حمل‌و‌نقل در وضعیت ناشی از بحران کرونا مطلب نوشتند.
در این مقاله، فهرستی از توصیه‌ها و نکته‌های ضروری برای گزارش‌نویسی با موضوع بیماری کووید-۱۹ گردآوری شده که می‌تواند برای روزنامه نگاران در همه کشورها مفید باشد.
۱- حال و هوای حادثه را درک کنید.
بعد از هر بحرانی در جهان، اطلاعات بسیار زیادی دست‌به‌دست می‌شود که الزاماً همه آنها درست و به درد به خور نیستند. انبوه این اطلاعات در اینترنت می‌تواند باعث گمراهی مخاطبان شود، نمونه آن تصویر مردی است که در خیابانی در شهر ووهان چین فوت کرد و امدادگران بالای سر او جمع شدند. نشریه گاردین این مرد را کسی معرفی کرد که به ویروس کرونا مبتلا شده است، در حالی که هیچ مدرکی در این مورد وجود نداشت.
تهیه گزارش‌های تصویری در مورد یک بحران، اگرچه مهمند ولی نباید فراموش کرد که این کار باید با مسئولیت‌پذیری بالا انجام شود. یک عکاس-خبرنگار به عنوان منبع قابل اعتماد مخاطبان خود، باید قبل از هر چیزی، از واقعیت آنچه که رخ داده مطمئن شود. عکس‌های احساس برانگیز مثل عکس همان مردی که در خیابانی در ووهان چین نقش زمین شد، تصویری نادرست به مخاطب منتقل می‌کند و باعث گسترش ترس و وحشت می‌شود.
بتسی جولز، گزارشگر مستقل در پکن و عکاس- خبرنگاری که با رسانه‌های مختلفی از جمله شبکه الجزیره همکاری دارد، می‌گوید، این نکته را باید درنظر گرفت که “عکس‌های تهیه شده از شهر ووهان برای ایجاد یک آرشیو و نشان دادن بازه یک رخداد، خیلی مهمند. از سوی دیگر با توجه به بی‌اعتمادی عمومی به درست بودن اطلاعات در چین، مردم حقیقتاً نیاز دارند درباره آنچه که در چین اتفاق افتاده، اطلاعات درست و موثق پیدا کرده و با همه وجودشان آن را باور کنند”.
یک خبرنگار در زمان وقوع یک بحران، قبل از نوشتن مقاله و تهیه گزارش تصویری باید با مردم صحبت کند و در متن و حال و هوای آن رخداد قرار بگیرد. بعد از این مرحله است که می‌توان این مجموعه اطلاعات و دریافت‌ها را دستمایه گزارش خود کرد.
به این موضوع توجه کنید که “دادن اطلاعات متناقض با آنچه که شهروندان یا شاهدان در واقعیت، تجربه کرده‌اند اصلاً جایز نیست”.
در همین حال، استندرت معتقد است اشکالی ندارد که خبرنگاران در گزارش‌های خود، به ترس و نگرانی ناشی از یک حادثه، آنطور که در واقعیت رخ داده است، اشاره کنند و یا در عکس‌های خود به تصویر بکشند”ولی به شرطی که دقت کنیم وقتی در محل حادثه یا بحران هستیم، فقط با تعداد انگشت‌شماری از مردم حرف نزده باشیم”.
توصیه او این است که برای نوشتن گزارش‌های حرفه‌ای درباره یک بحران، با بسیاری از مردم و شاهدان گفت و گو کنیم.
۲- روی محتوای گزارش تمرکز کنید نه تحلیل.
به اعتقاد بتسی جولز، تحلیل و اظهارنظر کارشناسی، کارکردهای مهمی‌در یک گزارش دارند ولی خیلی زود است که بخواهیم در اولین گزارش‌های خودمان از یک بحران، سراغ پیامدها و عوارض آن برویم. او اضافه می‌کند: «من تلاش کردم در این مرحله از کار گزارشگری‌ام، مانعی ایجاد نکنم، چون وقتی یک اتفاق می‌افتد، هنوز موضوعات زیادی هست که باید درباره‌شان بنویسم.»
در این وضعیت، نباید دنباله‌رو “وال استریت ژورنال” بود و محتواهایی را منتشر کرد که با استفاده از القاب و صفت، نشانه‌ای از “نژادپرستی” داشته باشند. نشریه وال استریت ژورنال در یکی از گزارش‌های خود چین را “بیمار واقعی آسیا” نامید و با این کار قصد داشت به وضعیت وخیم چین و سقوط اقتصادی آن در نتیجه شیوع ویروس کرونا اشاره کند. اما این کار به نظر خیلی زودهنگام بوده است. مقامات چین در واکنش به این اقدام وال استریت ژورنال، سه گزارشگر آن را اخراج کردند. جدای از مشکلاتی دردسرساز شدن این مقاله، البته اقدام چین هم نقض آزادی بیان تلقی می‌شود.
۳- توجه کنید چه تیتری می‌زنید.
این بخش از توصیه‌ها به سردبیران و مدیران خبر برمی‌گردد که مراقب باشند “با نوشتن تیترهای نامناسب، مخاطبان و خوانندگان خود را گمراه نکنند”.
در دنیای پرشتاب امروز که حجم زیادی از اطلاعات به سرعت در فضای مجازی و رسانه‌های اجتماعی منتشر می‌شود، بسیاری از مخاطبان فقط تیترها را می‌خوانند. سردبیران و ویراستاران اگرچه همیشه دوست دارند تیترهای جذاب بنویسند ولی باید توجه کرد که در رخدادهای بحرانی و به بهانه پربازدیدشدن مطالب، “نباید درستی اطلاعات و واقعیت‌ها را قربانی کلیک‌خور شدن مطالب کرد”.
تجربه خانم جولز در این باره جالب است. او می‌گوید، خیلی تلاش می‌کند تا برای گزارش‌هایش به جای تیترهای “احساسی”، عناوینی را انتخاب کند که “بازتاب شرایط و وضعیت واقعی رخدادها” باشد.
۴- همه آمارها، درست و دقیق نیستند.
یکی از تکیه‌گاه‌های هر گزارشی، آمار و ارقام و داده‌هایی است که بخشی انتقادی گزارش‌ها را تشکیل می‌دهند ولی دکتر مورس، استاد بیماری‌های مسری هشدار می‌دهد که داده‌ها همیشه موثق نیستند. به باور او “اولین آمارهایی که از یک بیماری فراگیر به دست می‌آید، نادرست هستند”.
روزنامه‌نگاران در همان حال که این آمارها را در اختیار دارند و می‌توانند در گزارش‌های‌شان از آنها استفاده کنند ولی “باید به مخاطبان گوشزد کنند که این آمارها، الزاماً قطعی نیستند”.
دوره نهفتگی ویروس کرونا در انسان تا ۱۴ روز برآورد شده است و در این مدت، بر اساس علائم و نشانه‌ها، آلودگی و ابتلای فرد به ویروس کرونا مشخص می‌شود. به گفته دکتر مورس، قرارگرفتن در همین مدت قرنطینه خود باعث تاخیر در اعلام رسمی آمار می‌شود.
۵- با افراد بیشتری گفت و گو کنید.
حالا ویروس کرونا در همه جهان فراگیر و دامنگیر اقشار مختلف مردم در هر کوی و برزنی شده است. تجربه ابتلا به ویروس کرونا و شیوع آن در چین مشابه تجربه سنگاپور و حتی ایتالیا نیست. حتی تجربه ابتلا به این ویروس در شهرهای یک کشور هم بسیار متفاوت است.
بتسی جولز با اشاره به همین تفاوت‌ها می‌گوید که “بسیاری از مردمی که تحت مراقبت‌های بهداشتی و قرنطینه هستند، الزاما بیمار قطعی نبوده و یا در حال مرگ نیستند، آنها فقط خسته و بی‌حوصله شده‌اند”.
مسئولیت گزارشگران ایجاب می‌کند تلاش کنند تا زندگی واقعی مردم در شرایط بروز بحران‌ها را منعکس کنند. جولز اضافه می‌کند که بر اساس همین مسئولیت حرفه‌ای است که روزنامه‌نگاران باید در جست و جوی منابع خبری باشند و گفت و گو با افراد مختلف در همه سطوح اجتماعی را در دستور کار خود قرار بدهند.
استندرت هم به اهمیت گفت و گو با تعداد زیادی از مردم آن هم در کشورهایی که رسماً سانسور دولتی وجود دارد، تاکید می‌کند. تجربه او در مورد چین نشان می‌دهد که پیدا کردن منابع خبری متعدد و افرادی که راضی بشوند صحبت کنند، کار بسیار دشوار و سختی بوده است.
۶- نگاه نژادپرستانه نداشته باشید.
فراگیری جهانی بیماری‌ها، سابقه‌ای در نژادپرستی و بیگانه‌هراسی دارد و این روزها بیماری کووید-۱۹ به عنوان یک بیماری فراگیر در جهان، تفاوتی با آن تاریخ و سابقه ندارد.
« رسانه‌ها باید مراقب باشند در مطالب و گزارش‌های خود، زمینه تکرار همان رفتارهای گذشته را فراهم نکنند و حتی سهواً هم مرتکب تفسیرهای نژادپرستانه نشوند. »
انجمن روزنامه‌نگاران آسیایی- آمریکایی در این مورد فهرستی از توصیه‌های لازم را برای روزنامه‌نگاران منتشر کرده است. در میان این توصیه‌ها، بر این موضوع تاکید شده که در زمان انتشار عکس افرادی که ماسک بر صورت دارند، حتماً یک متن نوشته شود. از تصاویر محله چینی‌ها استفاده نشود مگر اینکه مردم ساکن این محله، مستقیماً با محتوای گزارش مرتبط باشند. همچنین از هر گونه نامگذاری و ارجاع منطقه‌ای و جغرافیایی به ویروس کرونا پرهیز شود.
۷- به دنبال کارشناس بگردید.
شما ممکن است نویسنده‌ای باشید که می‌خواهید محتوای خاصی تولید کنید ولی اگر منابع خبری مفیدی نداشته باشد، خب طبعاً کارتان دلچسب و قوی نمی‌شود. چاره کار این است که به دنبال کارشناسان و پژوهشگرانی باشید که مورد نیاز گزارش شما هستند و برای نوشتن یک گزارش خوب و خواندنی، به نظرات کارشناسی آنها احتیاج دارید.
به گفته دکتر مورس، “مشکل تنها این نیست که بتوانید یک کارشناس مناسب پیدا کنید، نکته اینجاست افرادی را باید پیدا کنید که بتوانند به دور از نگاه‌های جانبدارانه، با شما گفت و گو کنند”.
وقتی یک کارشناس را پیدا کردید، با پرسیدن چند سئوال، اول ببینید چقدر در پاسخ‌هایش نگاه‌های جانبدارانه و تعصبی دارد. فهمیدن این موضوع به شما کمک می‌کند هم تا حدودی، بینش او را بشناسید و هم اینکه محتوای گزارش شما با پاسخ‌های او ساختار محکم‌تری پیدا می‌کند.
بسیاری از روزنامه‌نگاران برای فهمیدن علت و چگونگی شیوع یک بیماری به الگوها استناد می‌کنند، اما به اعتقاد سیما یاسمین، پزشکی که روزنامه‌نگاری هم می‌کند، “این الگوها متکی بر فرضیه‌ها هستند. پس همیشه باید سؤال کرد که این فرضیه‌ها چیست؟”
۸- از گزارش‌های غیرمهیج غافل نشوید.
بحرانی جهانی مثل بیماری کووید-۱۹، قابلیت نوشتن گزارش‌های پرمخاطب و گزارش‌های تحقیقی را دارد. ولی امیلی بائوم‌گائرتنر، گزارشگر امور پزشکی نشریه لس‌آنجلس تایمز در این مورد نکته‌ای می‌گوید: «با این وجود هر گزارشی که می‌نویسید، ارزش جایزه پولیتزر را ندارد. چه بسا لازم باشد که یک گزارش تمام‌صفحه در مورد شستشوی دست بنویسید که البته هیچ اشکالی هم ندارد.»
وقتی قرار شد از این گزارش‌ها بنویسید، “همه توان‌تان را روی پاسخ به سئوال‌های مخاطبان متمرکز کنید”. با یک جست و جو در موتور جست و جوی گوگل، بهتر متوجه می‌شوید که این روزها مردم چه سئوال‌هایی دارند و شما می‌توانید با تهیه گزارش‌های مختلف پرمحتوا، به این سئوال‌ها پاسخ دهید.
۹- نه گفتن خیلی هم خوب است.
سردبیران و مدیران خبر اغلب اوقات از شما انتظار دارند گزارش‌هایی بنویسید. “این مهم است که بعضی‌اوقات به خاطر خودتان و حفظ ارزش کارتان به آنها جواب مثبت ندهید”. مایکل استندرت توصیه می‌کند، ۲۴ ساعت فاصله گرفتن از این فضاها و دور شدن از وسایل کار مثل رایانه، به ذهن شما فرصت استراحت می‌دهد و بعد از آن می توانید از زاویه جدیدی به موضوع نگاه کنید.
به قول استندرت، “یک آتش خوب، به هوای بین هیزم هم نیاز دارد”.
جولز هم می‌گوید، وقتی برای نوشتن گزارش، دست به انتخاب می‌زنید، در واقع مطمئن می‌شوید که عجله نکرده‌اید و می‌توانید برای نوشتن چند گزارش خوب و حرفه‌ای، تمرکز کنید.
۱۰- بعد از بحران، کار حرفه‌ای ادامه دارد.
وقتی آب‌ها از آسیاب افتاد، کار شما تازه شروع می‌شود. خلاصه بحران کرونا هم تمام می‌شود اما این به معنی پایان کار حرفه‌ای خبرنگاران نیست؛ زیرا به گفته دکتر یاسمین، بعد از یک بحران و یک بیماری فراگیر، حوادث زیادی رخ می‌دهد که خبرنگاران باید برای پوشش خبری آنها خودشان را آماده کنند.
بررسی نحوه مواجهه سیاستمداران و مقام‌های دولت با بحران، درس‌هایی که از یک بحران می‌شود آموخت و بررسی وضعیت بهداشتی در مناطق آلوده و چگونگی ابتلای مردم به بیماری، همه و همه موضوعاتی هستند که نشان از بازگشت به زندگی عادی دارد و البته نوشتن گزارش‌های حرفه‌ای.
پانویس:
*استندرت برای رسانه‌های مختلفی از جمله خبرگزاری بلومبرگ، گاردین و الجزیره کار می‌کند. او با شروع ویروس کرونا در چین در دسامبر ۲۰۱۹، گزارش‌هایی نوشت.
نوشته:
Taylor Mulcahey
منبع:
ijnet.org/en/story/10-tips-journalists-covering-covid-19
۲۰۲۰
انتهای پیام/
