مهران بهروزفغانی*
با وجود مقابله و ریشهکن شدن بسیاری از بیماریها در چین، گزارشهای تحقیقی روزنامهنگاران، نقش بسیار مهمیدر حیات دوباره و زنده ماندن مردم در این کشور داشتهاند. بعد از گذشت پنج ماه از آغاز ویروس کرونا و همهگیری این بیماری در جهان که از شهر «ووهان» چین شروع شد، رسانههای این کشور نسبت به سالهای گذشته، تلاشهای بسیار زیادی برای تهیه و انتشار گزارشهای تحقیقی با کیفیت بالاتر کردند.
این تلاش روزنامهنگاران چینی به چند عامل بستگی داشت. تعدادی از رسانههای چین از شیوع ویروس کرونا به عنوان یک فرصت کوتاهمدت استفاده کردند تا بعد از اجازه و موافقت ضمنی مقامات دولتی این کشور، برای تهیه و انتشار گزارشهای تحقیقی گسترده دست به کار شوند. مقامات دولتی چین هم البته از این فرصت استفاده کردند تا همزمان دو کار انجام دهند؛ اول اینکه نشان دهند نظارت خود را بر رسانهها کاهش دادهاند؛ در حالی که افکار عمومیرا کاملاً زیر نظر داشتند. دوم اینکه، با این شیوه، تاکتیکهای تبلیغاتی مورد نظر خود را تنظیم کنند.
برخلاف مبارزات آزادیخواهانه سال گذشته در هنگکنگ که یکی از مباحث بسیار حساسیتبرانگیز در چین به حساب میآید و البته دولت چین نظر خوشی هم به آن ندارد، بیماری کووید-۱۹، به عنوان پدیدهای فراگیر، روی همه مردم تاثیر گذاشته و به نگرانی مقامات کشور دامن زده است؛ زیرا بحرانهایی مانند بهداشت عمومی و مشکلات زیستمحیطی، به سادگی میتواند مردم را دور هم جمع کند.
با همه آنچه که گفته شد، در نتیجه تلاشهای بیوقفه و خارقالعاده روزنامهنگاران بوده که گزارشهای تحقیقی در رسانههای چین خیلی سریع جان دوبارهای گرفتند. روزنامهنگاران و گزارشگران چینی خیلی سخت کار میکنند تا زیر سایه سانسور، گزارشهایی مبتنی بر “مستندات و شواهد” تهیه کنند. تعدادی از این گزارشها، به دلیل سانسور، ساعتی بعد از انتشار در اینترنت، از دسترس خارج میشوند ولی مخاطبان چینی به تجربه فهمیدهاند که قبل از این اتفاق و سانسور، باید این مطالب را خیلی زود آرشیو کرده و آنها را با استفاده از برنامههای Notion و Evernote ( برنامههای یادداشتبرداری و بازنشر محتوا توسط تلفنهای هوشمند، تبلت، رایانه و مرورگرهای وب )، در شبکههای اجتماعی بازنشر کنند. این رفتار مخاطبان در واقع، روشی نادر در مواجهه و مبارزه با سانسور دولتی در چین است.
بهترین روزنامهنگاران چین خودشان را در دل یک بحران بهداشتی نامتعارف، غیرمنتظره و غیرقابل کنترلی قرار دادهاند که دولت چین ابتدا بر آن بیماری عفونی سرپوش گذاشته بود و بیشتر بیماران چینی در استان«هوبی» (Hubei) در چین، کانون شیوع ویروس کرونا، جان باختهاند و بالاخره این بیماری تقریباً در سراسر جهان همهگیر شده است. روزنامهنگاران چینی واقعاً در شرایط سخت و شگفتآوری کار کردند؛ وضعیتی که از یک طرف بحرانی بهداشتی ایجاد شده و از طرف دیگر، اطلاعات قابل اطمینانی وجود ندارد، ترس از شیوع بیماری در همه جا دیده میشود، سانسور رسمی دولتی هم بر رسانهها حاکم است و در نهایت جمعیتی نزدیک به ۵۰ میلیون چینی باید قرنطینه شوند.
در شرایطی که بیماری کووید-۱۹ در جهان شیوع پیدا کرده است روزنامهنگاران چینی موفق شدند تجربهها و توصیههایی را با همکاران خود در کشورهای دیگر به اشتراک بگذارند.
جوئی جی(Joey Qi)، سردبیر بخش چینی «شبکه جهانی روزنامهنگاری تحقیقی» (GIJN- Global Investigative Journalism Network) با چند روزنامهنگار حاضر در خط مقدم پوشش خبری بیماری کووید-۱۹ در چین، مصاحبه کرده است. آنها ترجیح دادهاند تا حد ممکن نامی از آنها برده نشود. آنچه میخوانید خلاصهای از تجربهها و توصیههای این روزنامهنگاران چینی است:
۱- قوانین و مقررات اولیه را یاد بگیرید.
اگر خبرنگار حوزه بهداشت و سلامت نیستید، حتماً قبل از اعزام برای تهیه گزارش، قوانین اصولی و مقررات اولیه آشنایی با بیماریهای عفونی واگیردار و روشهای پیشگیری از ابتلا و نحوه کنترل آنها را یاد بگیرید. برای مثال باید بدانید که معیارهای تشخیص بیماری کووید-۱۹ چیست؟ همچنین باید در مورد روال پوشش خبری یک بحران مانند شیوع بیماری، الگوهای سرایت بین مردم و روشهای پیشگیری و کنترل آن مطالعه کنید. آموختن و دانستن این اطلاعات به شما کمک میکند تا روند معمول و اصولی پیشگیری و درمان بیماریهای عفونی را خوب بشناسید. دانستن این موارد برای نوشتن گزارش، خیلی مهم و مفید است.
۲- در برنامههای پیشگیری از بیماری، ریزبین باشید.
این موضوع مهم است که در جلسه شورای سردبیری یا مدیران اتاق خبر، از جنبههای مختلف و جدید به موضوع کووید-۱۹ توجه شود. خانم «وو جینگ» (Wu Jing)، خبرنگار بخش بهداشت میگوید که گزارشنویسان بیشتر با ریزبینی و دقت در برنامههای جلوگیری از شیوع بیماری و نظارت بر آن میتوانند از جنبههای جدیدی به سوژه خود نگاه کنند و بعدا گزارش بنویسند.
جینگ گفت: «برای مثال بعد از آنكه شهر ووهان در چین خیلی تحت فشار قرار گرفت، دقیقاً همان موقع به عنوان یک خبرنگار باید به این موضوع هم فکر میکردی که مردم این شهر با چه مشکلاتی مواجهاند»؟ آیا برای جابجایی و انتقال بیمارانی که باید به بیمارستان اعزام شوند، فکری شده است؟ و یا اینکه آیا مقامهای استانی در زمان تدارک محل نگهداری اولیه بیماران، فکری هم برای نحوه انتقال آنها به بیمارستانها کردهاند؟ یک گزارشگر در این زمانهاست که میتواند با نکتهسنجی و موشکافی در برنامههای مسئولان، از زاویههای جدید به موضوع نگاه کند و جنبههای کمتر مطرح شده را در گزارش خود بیاورد.
۳- از بیمارستانهای کوچک غافل نشوید.
وقتی یک ویروس شیوع پیدا میکند، پرسیدن دو سئوال بسیار ضروری و مهم است: اول اینکه بدانیم این ویروس جدید چیست؟ و سئوال دوم، کانون این ویروس کجاست؟ متخصصان چینی خیلی زود، جواب اولین سئوال را فهمیدند اما سئوال دوم تا به امروز بدون جواب مانده است.
بازار محلی محصولات دریایی «هوانان» (Huanan) در شهر ووهان چین، به عنوان کانون و منشا شیوع بیماری کووید-۱۹ شناخته شده است. خانم وو جینگ، خبرنگار حوزه بهداشت و سلامت میگوید در زمان بروز یک بحران مثل ویروس کرونا، تمرکز اغلب روزنامهنگاران متوجه بیمارستانهای بزرگ میشود. در حالی که نباید از مراکز درمانی منطقهای و بیمارستانهای کوچک واقع در نزدیکی بازارهای محلی غفلت کرد؛ چه بسا سرنخ بسیاری از سوژههای مهم در همین مراکز درمانی کوچک پیدا شود.
جینگ معتقد است بیشتر از آنکه تمرکز عمده روزنامهنگاران بر بیمارستانهای تخصصی و بزرگ یا تعداد کادر درمانی متخصصی باشد که از طرف دولت به کار گرفته شدند، باید به مراکز درمانی منطقه و محله توجه کرد، چرا که بیماران اغلب قبل از رفتن به آن بیمارستانهای بزرگ و مرکزی، خود را به مراکز درمانی منطقه و محله زندگی خود میرسانند.
جینگ اضافه کرد: «در همین مراکز درمانی کوچک است که میتوان مردم آلوده به ویروس کرونا را پیدا کرد که معمولاً علائم اولیه تب بالا و سرفههای خشک دارند. این بیماران بیشتر علاقه دارند خودشان را به مرکز درمانی یا بیمارستان منطقه محل زندگی خود برسانند تا اینکه به بیمارستانهایی بروند که پزشکان متخصص بیماریهای عفونی دارند.
۴- برای اطلاعات جدید، با گروههایی مرتبط شوید.
تعدادی از روزنامهنگاران چینی گفتهاند که با استفاده از گفتههای پزشکان، امدادگران و دانشجویان کارورز در مصاحبههای غیررسمیشان، توانستهاند مقالهها و گزارشهای خواندنی و غیرقابل تصوری بنویسند.
بنابراین فراموش نکنید که حتما با یکی از این گروهها یا تشکلها در ارتباط باشید تا در زمانهای ضروری بتوانید با استفاده از روابط و دسترسی آنها، افرادی را ملاقات کنید که خودشان درگیر بحران هستند.
خانم وو، در هتلی اقامت دارد که نزدیک دو مرکز درمانی و بیمارستانی مخصوص بیماران کروناست. این دو بیمارستان نزدیک بازاری محلی است که برای او به عنوان خبرنگار، یک امتیاز محسوب میشود، زیرا امکان دسترسی و مصاحبه او با ساکنان محلی و پزشکان بیمارستان ساکن در هتلهای منطقه را آسانتر کرده است.
۵- در جست و جوی منابع خوب در شبکههای اجتماعی باشید.
با شروع همهگیری بیماری کووید-۱۹ در چین و در زمانی که مراکز بیمارستانی برای تشخیص علائم بیماری، با کمبودهای موقت مواجه شدند، بسیاری از بیماران با مراجعه به شبکههای اجتماعی به ویژه توئیتر چین و پلتفورمهایی مانند Sian Weibo و WeChat امیدوار بودند بتوانند هم اطلاعات بیشتری درباره این بیماری به دست آورند و هم اینکه از طریق این شبکههای اجتماعی برای آزمایش تشخیص علائم، درخواست کمک کنند. همین باعث شد تا روزنامهنگاران سرنخهای گزارشهای خود را از میان بخش بسیار عمدهای از همین محتواهای منتشر شده در شبکههای اجتماعی پیدا کنند و با استفاده از آنها گزارش بنویسند. یکی از این محتواها درباره “مرگ یک مادر در قرنطینه” بود. « سایت خبری NetEase » در چین، این خبر را منتشر کرد و این موضوع باعث شد تعداد زیادی از مردم مستقیماً با رسانهها در تماس باشند و از طریق WeChat ، رسماً پیامرسانی کنند.
۶- همیاری مردم را منعکس کنید؛ اعتمادسازی فراموش نشود.
تعداد بسیاری زیادی از مردم به دلیل شیوع بیماری کووید-۱۹ تحت فشار استرس هستند. توجه داشته باشید که اگر میخواهید با بعضی از مردم مصاحبه کنید، رفتار مهربانانه داشته باشید. همدلی با آنها خیلی مهم است. به این افراد پیشنهاد کنید از مواد بهداشتی ضدعفونیکننده و ماسک جراحی استفاده کنند. حتی کمکشان کنید تا در موارد ضروری حتما با گروهها و سازمانهای امداد تماس بگیرند.
خانم وو میگوید: «در یک کلمه، هر آن چیزی را که آنها نیاز دارند، در حد ممکن برایشان فراهم کنید”.
فراموش نکنید که با نشان دادن رفتار سرشار از مهربانی و کمک به مردم میتوان اعتماد متقابل ایجاد کرد و گزارش خوبی هم نوشت. در همین حال توجه داشته باشید که بعضیها درخواست مصاحبه شما را نمیپذیرند و به پیامهای شما پاسخ نمیدهند. این واکنشها را بپذیرید و با آن کنار بیایید.
به گفته خانم وو، در چنین شرایطی، یک روزنامهنگار باید خودش را آماده کند و بداند که همیشه امکان دارد تقاضای مصاحبه او پذیرفته نشود.
۷- با دبیر خبر و سردبیر هماهنگ باشید.
تهیه گزارشهای زنده از یک بحران مانند تهیه گزارشهای تحقیقی، نیازمند برنامهریزی و هماهنگی کامل و ارتباط دائم با مدیران اتاق خبر و سردبیر است. به عنوان گزارشگری که در صحنه بروز یک بحران فعالیت میکند، باید زمان بسیار زیادی را صرف پیدا کردن منابع خبری مختلف کنید، همزمان باید علائق و نیاز خبری مخاطبان را هم مد نظر داشته باشید.
مدیران اتاق خبر و شورای سردبیری درست در همین نقطه باید به کمک بیایند و نکتههای مهم را گوشزد کنند تا در اقدامی هماهنگ و برنامهریزی شده، نتیجه تلاشهای جمعی شما و همکارانتان، در گزارشهای خواندنی و مفید به چشم بیاید.
از سوی دیگر، مدیران اتاق خبر و شورای سردبیری در چنین زمانهایی باید از زاویهای دیگر به موضوع نگاه کرده و جنبههای دیگری از سوژهها را برای شما تشریح کنند. وقتی که روی یک سوژه بزرگ کار میکنید، وظیفه آنها همین است که جهتهای درست را به خبرنگاران خط مقدم بحران نشان دهند و برای تهیه گزارشهای حرفهای، نقش یک راهنما را بازی کنند.
نکته مهم دیگر اینکه، همکاران شما در تحریریه باید تمامقد برای سرویسدهی به شما حاضر و آماده باشند و نه تنها امکانات لازم را در اختیار شما بگذارند بلکه به شما برای ادامه کار مهمتان، انگیزه و روحیه بدهند.
۸- به زبان ساده و همهفهم گزارش بنویسید.
یک خبرنگار برای نوشتن گزارشهایی درباره یک بیماری که در جامعه شیوع پیدا کرده باید اطلاعات خوب و درستی در مورد داروها، روند درمان و اصول اولیه بهداشت و سلامت داشته باشد. بر اساس تاکیدات و توصیههای اصول روزنامهنگاری مبتنی بر اطلاعات درست و مستندات، روزنامهنگاران باید بتوانند اصطلاحات و واژههای تخصصی پزشکی را به زبانی ساده و همهفهم بنویسند تا همه مخاطبان با هر سطح از سواد و سن و سال متوجه بشوند. تنها در این صورت است که عموم مردم بهتر میفهمند در چه وضعیتی قرار دارند.
۹- روحیهتان را حفظ کنید.
گزارشنویسی و پوشش خبری یک بیماری با وسعت فراگیری بسیار زیاد و پیگیری دائم اخبار مربوط به این بحران، خواهناخواه تجربهای ناخوشایند برای هر خبرنگاری است و میتواند به لحاظ عاطفی، لطمههای جبرانناپذیری بزند. پس انگیزه و روحیهتان را از دست ندهید و مراقب حال و روز خودتان باشید. تعدادی از روزنامهنگارانی که برای پوشش خبری بیماری کووید-۱۹ در شهر ووهان چین فعالیت میکنند، در این مورد توصیههایی کردهاند:
– همه روزتان را در یک اتاق نمانید. بزنید بیرون و با دوستان حرف بزنید یا آنها را ببینید.
– اتاقی را به عنوان محل اقامت خود انتخاب کنید که نورگیر باشد و پنجرهای هم رو به منظره داشته باشد. توجه داشته باشید که فضای بسته، به خودی خود فشار روحی ایجاد میکند.
– خودتان را خیلی غرق در خبرهای مرتبط با بیماری نکنید. با مطالعه و تماشای برنامههای مختلف، از جریان خبرهای بیماری فاصله بگیرید.
– خیلی طبیعی است که وقتی از نظر عاطفی و احساسی تحت فشار و استرس هستید، گریه کنید. گریه کردن راه خوبی برای رها شدن از این نوع فشارهاست.
– ورزش کنید تا در مقابل احساسات منفی مقاوم شوید. مراقبه، یوگا یا تمرینها و ورزشهای دیگر را امتحان کنید.
منبع:
نوشته: جوئی چی ( JOEY QI ) (سردبیر بخش چینی شبکه جهانی روزنامهنگاری تحقیقی)
https://gijn.org/2020/03/18/9-lessons-from-chinese-journalists-on-covering-covid-19
18 مارس ۲۰۲۰
* روزنامهنگار و پژوهشگر علوم ارتباطات اجتماعی
انتهای پیام/