ترجمه: مهران بهروزفغانی
روزنامهنگاران اغلب اوقات پیشتاز حضور در خط مقدم چالش برانگیزترین حوادث طبیعی و غیرطبیعی هستند. هر جا خبری از جنگ، جنایت، تصادف و یا بحرانهای طبیعی باشد، خبرنگاران در صف اول پوشش خبری حاضرند. در ماههای اخیر و با شیوع بیماری کووید-۱۹ در بیش از ۱۸۰ کشور، روزنامهنگاران مجبورند بیشتر از همیشه کار کنند.
تهیه گزارش و پوشش خبری حوادث منطقهای و داخلی و بحرانهای جهانی همواره گزارشگران را در معرض تهدیدات و خطراتی مانند اختلال استرسی بعد از آسیب روانی یا اختلال تنشزا بعد از حادثه (PTSD – Post-Traumatic Stress Disorder) قرار میدهد. این اختلال، سندرمیاست که پس از مشاهده، تجربه مستقیم یا شنیدن یک عامل استرسزا و آسیبزا شدید ایجاد میشود و در صورت درمان نشدن، عوارض ناخوشایندی دارد. شخص بیمار نسبت به این تجربهها، احساس ترس و درماندگی کرده و در بیشتر اوقات، رفتارهای آشفته و حاکی از بیقراری از خود بروز میدهد. او مدام تلاش میکند از یادآوری آن رخداد و حادثه پرهیز کند.
خبرنگاران همیشه در زمان پوشش حوادث و بحرانها با مشکلات و خطرهایی مانند اضطراب و استرس، دستوپنجه نرم میکنند. به همین دلیل است که خبرنگاری، در فهرست مشاغل سخت و توانفرسا قرار گرفته است.
مرکز تخصصی شبکه بین المللی روزنامه نگاران معروف به “IJNet” چند ماه قبل و در حالی که هنوز خبری از ویروس کرونا و همهگیری بیماری کووید-۱۹ در جهان نبود، به موضوع روزنامهنگاری و اختلال استرسی بعد از حادثه (PTSD) توجه نشان داد و به فکر برپایی سمیناری در این مورد بود. با شیوع بیماری کووید-۱۹، در نهایت این مرکز یک “وبینار” با موضوع «امنیت و سلامت روان روزنامهنگاران» برگزار کرد. در این وبینار، آقای ” Bruce Shapiro “، مدیر اجرایی موسسه Dart ، مرکز «روزنامهنگاری و آسیب «وابسته به دانشگاه کلمبیا و خانم ” Sherry Ricchiardi ” ، استاد و نویسنده همکار موسسه ICFJ در زمینه بحران و پوشش خبری بحرانها، گفتگو و نکتهها و توصیههای کاربردی مطرح کردند.
شپیرو و ریکیاردی بر اساس دانستههای علمی و تجربههای به دست آمده از خبرنگاران، نکتهها و توصیههای جدی در مورد «آسیبها و روزنامهنگاری» و راههای تامین سلامت روان خبرنگاران و اعضای تحریریه، روش مصاحبه با قربانیان حوادث، آموزش مدیران رسانه و نحوه حمایت از روزنامهنگاران در معرض آسیب ارائه دادند.
توصیههایی برای تامین سلامت روان خبرنگاران
۱-شما در برابر فشارهای عاطفی مقاوم نیستید
خبرنگاران در صف اولین کسانی هستند که بعد از بروز هر بحران و حادثهای خود را به محل رخداد میرسانند. از این نظر به گفته خانم ریکیاردی، خبرنگاران طبیعتاً در معرض اولین فشارها و اضطرابهای عاطفی و احساسی قرار میگیرند. وقتی مشکل و بحرانی ایجاد میشود، برعکس خیلیها که ممکن است از محل حادثه فاصله بگیرند، همیشه این خبرنگاران هستند که میخواهند خودشان را زودتر به محل حادثه برسانند. وی “چابکی خبرنگاران و تاثیرگذاری” کار آنها را مهم میداند و خطاب به آنها میگوید: «فراموش نکنید که فشار عصبی و استرس انباشته شده روی شما، تا مدتها میتواند تاثیرات مخرب بر روح و روانتان داشته باشد.»
شیوع بیماری کووید-۱۹ به عنوان یکی از بحرانهایی که چند ماه است، کشورهای مختلفی را درگیر خود کرده، به اعتقاد شپیرو، “هم چرخه زندگی و معاش و هم ظرفیتهای درونی” ما (خبرنگاران) را با چالشی بزرگ مواجه کرده است؛ به طوریکه «ما مشخصاً با مجموعهای از آسیبهای جدی مواجه هستیم.»
حفظ سلامت روان خبرنگاران در چنین وضعیتی یک اولویت است، پس نباید از دریافت کمکهای تخصصی روانشناسان غافل شد. این مشاورهها و کمکها هم خبرنگاران را در مواجهه با آسیبها، آماده و قوی میکنند و هم اینکه “نحوه مدیریت” این آسیبها را به آنها آموزش میدهند.
۲-خودتان را بهتر بشناسید
از نگاه شپیرو، خبرنگاران “باید با شناحت نقاط قوت و ضعف” خود بدانند که چطور میتوانند با آسیبها کنار بیایند. هر آدمی، مجموعهای از عادتهای بد و خوب دارد که او را در مواجهه با آسیبها، شکننده میکند. شپیرو پیشنهاد میکند فهرستی از این عادتهای مثبت و منفی، تهیه و بر اساس آن، برنامهای تنظیم کنیم تا بدانیم وقتی برای تهیه گزارش یا مصاحبه در مورد یک بحران یا حادثه دلخراش میرویم، باید چطور رفتار کنیم و چه واکنشهایی باید داشته باشیم.
۳-اضطرابتان را کنترل کنید
یکی از راههای کاهش فشار عصبی و استرس این است که وقتی قرار نیست کاری انجام دهید و گزارشی بنویسید، به خودتان استراحت بدهید. به این ترتیب تا حدودی از میزان استرس و فشار عصبی خود کم میکنید.
بسیاری از مردم درباره کاهش منحنی (flattening the curve) شیوع بیماری کووید-۱۹ مطالبی خوانده و حرفهایی هم شنیدهاند. آقای شپیرو میگوید که مشابه این منحنی در مورد خبرنگاران هم وجود دارد و میتوان درجات و میزان استرس خبرنگاران را هم در این منحنی اندازهگیری کرد. به میزانی که داشتن هیجان و استرس میتواند تا اندازهای برای سلامت بدن موثر و مفید باشد، تحمل فشار عصبی و داشتن اضطراب زیاد اصلا خوب نیست و عوارض ناخوشایندی دارد.
شپیرو میگوید: «با کاهش فشار عصبی و استرس، به شکل قابل ملاحظهای میتوانید توانایی خودتان را برای انجام کارهای حرفهای افزایش دهید.» وی اضافه میکند: «یک روزنامهنگار چابک و همهفنحریف کسی است که خوب استراحت کند. خوب بخوابد و زمانهایی هم اصلاً دست به قلم نبرد و هیچ کاری نکند.»
اگرچه دست کشیدن از نوشتن برای خبرنگاری که همیشه عادت دارد کار کند، بسیار سخت است ولی خانم ریکیاردی توصیه میکند: «باید از این الگو پیروی کرد. همچنین مهم است که در ساعتهای مشخصی و البته با همه توان کار کنید.»
روند ۲۴ ساعته خبرها، همیشه این چالش را دارد که بسیاری از خبرنگاران در معرض اطلاعات زیاد و پیگیری اخبار قرار بگیرند و برای پوشش خبری و تهیه گزارشهای جدید، طبیعتاً بیشتر تلاش کنند. خب همه اینها به خودی خود اضطرابآور و استرسزا هستند، ولی با برنامهریزی میشود هم کار حرفهای کرد و هم از آن کار، لذت برد.
ریکیاردی میگوید: «به این فکر کنید که وقتی کار امروزتان تمام شد، میخواهید بروید سر وقت آشپزی، فیلم تماشا کنید و یا بروید پیادهروی. خلاصه، مهم این است که از حال و هوای کار بیرون بیایید.»
به شکلی برای روزتان برنامهریزی کنید تا در یک زمانهایی اوقات تنفس هم داشته باشید. از وقتهای تنفس و استراحتهای برنامهریزی نشده و غیرمنتظره ۱۰ تا ۱۵ دقیقهای هم لذت ببرید.
به اعتقاد آقای شپیرو، روح و جسم خبرنگاران برای “کارکرد خوب”، به استراحت و بازسازی خود نیاز دارد.
۴-برنامه “خودمراقبتی” تعریف کنید
شپیرو تاکید دارد که وقتی مرتب کار میکنید، بیشتر از هر زمان دیگری به برنامه خودمراقبتی نیاز دارید. یوگا و مدیتیشن از جمله برنامههای توصیه شدهای است که تا حد زیادی به داشتن احساس خوب کمک میکند.
پیشنهاد دیگر این است، فهرستی از کارهای روزانه انجام شده را بنویسید. این فهرست، حس خوبی را به شما منتقل میکند که فکر کنید تا حدودی روی بعضی چیزها نظارت و کنترل دارید. البته ما روی همه رخدادهایی که در جهان اتفاق میافتند، کنترل بسیار اندک و ناچیزی داریم. با این وجود حتی احساس یک کنترل حداقلی، حس خوبی به انسان میدهد.
در ادامه شپیرو توصیه میکند هر از گاهی مجموعهای از کارهایمان را مرور کنیم، زیرا به اعتقاد بسیاری از روانشناسان، این کار نشاندهنده موفقیتها و دستاوردهای ما در پایان یک روز کار حرفهای است و تاثیرات زیادی در بهتر شدن سلامت روان دارد.
البته مجبور نیستید همه این کارها را به تنهایی انجام دهید. به گفته ریکیاردی، «بعضی اوقات ما با کمی کمک گرفتن از دوستان، بهترین درمانگر خود هستیم.». با این حال، به دوستان و همکاران صمیمیخود اجازه بدهید که در جریان زندگی شما باشند. این کار باعث میشود فشار عصبی و استرس شما کمتر شود.
و دست آخر اینکه به اعتقاد آقای شپیرو و خانم ریکیاردی، خبرنگاران نباید خودشان را زیادی درگیر استفاده از فناوریهای اطلاعرسانی و شبکههای اجتماعی کنند. آنها تاکید میکنند: «لازم نیست خیلی پیگیر اخبار و گزارشهای روزانه در شبکههای اجتماعی باشید. پرهیز در استفاده از توئیتر، فیسبوک و دیگر ابزارهای اطلاعرسانی در واقع همان محدودیتهای خودخواستهای است که باید رعایت کنید.»
به باور شپیرو مهم این است: «شبکههای اجتماعی و نرمافزارهای اطلاعرسانی در اختیار و نظارت ما باشند نه اینکه ما در اختیار آنها باشیم». او به خبرنگاران توصیه میکند که یک ساعت قبل از خواب، سراغ آنها را نروند و به مغز خود فرصت استراحت و آرامش بدهند.
نکتههایی برای مصاحبه با حادثهدیدگان
روزنامهنگاران علاوه بر توجه به سلامت و امنیت روان خود باید سلامت روان منابع خبری و مصاحبهشوندگان خود را هم در نظر بگیرند.
در گفت و گوی ریکیاردی ” Hannah Dreier “، خبرنگار ProPublica درباره تجربیاتش درباره MS-13 و فعالیتهای مخرب این گروه خلافکار روی خانوادههای مهاجر در “لانگ آیلند” نیویورک، که برنده جایزه پولیتزر شد؛ وی برای تامین و حفظ امنیت و سلامت روان منابع خبری و مصاحبهشوندگان به سه نکته توجه کرد:
۱-بگذارید مصاحبهشونده، روند مصاحبه را کنترل کند.
به مصاحبهشوندهها اجازه دهید روایتشان را هر چند هم مفصل و طولانی بگویند. آنها ممکن است در جریان یک حادثه و بحران، آسیبهایی دیده باشند و به همین دلیل در ارایه پاسخهایشان خیلی حرف میزنند، اما اجازه بدهید حرفشان را بزنند، شما بعداً میتوانید این حرفها را خلاصه و فشرده کنید.
۲-در فضا و زمانی مطمئن مصاحبه کنید.
مصاحبه با منابع خبری را در فضا و زمانی مطمئن انجام دهید. هانا، خبرنگار، میگوید یک شب با مادری آسیبدیده قرار مصاحبه داشت، ولی او گفت آمادگی ندارد، چون به نظر بعد از مصاحبه قبلی که شبانه انجام شد، مرتب کابوس دیده است. در نهایت خبرنگار و مادر آسیبدیده توافق کردند که مصاحبهشان را در روز انجام دهند. به گفته ریکیاردی، “با این تغییر زمان، از بار فشار روانی بر مصاحبهشونده کاسته میشود”.
۳-بگویید چرا سئوالات سخت میپرسید.
مصاحبهشوندهها در واقع همان منابع خبری شما هستند. به آنها خیلی شفاف توضیح بدهید که چرا سؤالات سخت و گاه ناراحتکننده میپرسیدید. وقتی با قربانیان یا خانوادههای مصیبتدیده مصاحبه میکنید باید به آنها بگویید که چرا شنیدن روایتهای آنها به عنوان یک تجربه برای دیگران مهم است. طبیعتاً این تجربهها خوشایند نیست و خبرنگاران مجبورند سئوالهای سخت و ناراحتکننده بپرسند.
نقش مدیران تحریریه در تامین سلامت روان خبرنگاران
- اجرای ضوابط بهداشت روان
- تعیین کمیته بهداشت روان در تحریریهها و اتاقهای خبر
- برنامهریزی برای حمایت از سلامت روان همکاران
- توجه به بهداشت محیط کار
- آموزشهای اولیه به مدیران میانی تحریریهها
- استفاده بیشتر از منابع خبری کارشناسی
خلاصه توصیههای ریکیاردی و شپیرو در مورد وظایف و نقش مدیران تحریریهها این است که آنها و اعضای شوراهای سردبیری باید برنامههایی برای تامین امنیت و سلامت روان و بهداشت محیط کار داشته باشند و این موضوع را خیلی جدی بگیرند. در واقع باید برای مواجهه با هر موضوع نگرانکنندهای که بهداشت روانی خبرنگاران و کارکنان تحریریهها را تهدید میکند، آمادگی داشت.
به گفته شپیرو، “مهم ترین باور اشتباه خبرنگاران و مدیران خبر” در زمانی که بحث آسیبها مطرح میشود، این است که تصور کنند “اضطراب و عصبانیت”، همه آن چیزهای مهمی است که باید متوجه آنها بود، در حالی که موضوع خیلی فراتر از این حرفهاست: «توجه به احساسات و عواطف خدشه دار شده در نتیجه آسیبهای یک بحران، خیلی مهم است.»
از نگاه او توجه به “رعایت اصول مراقبتی و بهداشت محل کار”، موضوعی کاملاً جدی بوده و صحبت از “بهداشت حرفه ای” است.
در همین حال همه مدیران میانی تحریریهها باید با مهارتهای اصلی تامین سلامت روان کارکنان آشنا باشند و این مهارتها را آموزش ببینند.
شپیرو میگوید: «نه فقط نقش و وظیفه راهبران اصلی، که مدیران بالادستی به حساب میآیند، بلکه نقش مدیران میانی {تحریریهها}هم خیلی مهم است.»
او اضافه میکند: «مدیران میانی باید در مورد مهارتهایی که اطلاعی درباره آنها ندارند، آموزش ببینند. این مهارتها شامل، چطور گوش کردن به دیگران، چطور حرف زدن در مورد مسائل و موضوعات، آموزش پرهیز از آسیب شناسی و دست آخر این است که چطور باید در محل حاضر باشند.»
شپیرو میگوید: «مدیران میانی با فراگرفتن برخی از این مهارتها، میفهمند که در مورد اصول خودمراقبتی نیز باید الگوی دیگر همکاران باشند.»
این مقاله در تاریخ ۳ آوریل ۲۰۲۰ در سایت ijnet.org با عنوان Mental health tips and resources for journalists منتشر شده است.
*روزنامهنگار و پژوهشگر علوم ارتباطات اجتماعی
انتهای پیام/ منبع:
IJNet.org, By: Katya Podkovyroff Lewis; 3 Apr, 2020